نوشتار حاضر به دیدگاه های بزرگ علوی ـ یکی از نویسندگان معاصر کشور ـ در خصوص تاریخ و ادبیات ایران در مقاطع مختلف، نیز بررسی آثار برخی از چهره های ادبی در حوزه ی نظم و نثر اختصاص یافته است. بر این اساس، وی پس از بررسی حوادثی که پس از کشته شدن ناصرالدین شاه تا سال 1911 رخ داده، از شروع سفرنامه نویسی، نیز نگارش گزارش های روزانه ی روزنامه ها و گاهنامه ها به زبان ساده سخن می گوید. وی آغاز این نوگرایی ها را از زمان عباس میرزا می داند و از ترجمه به عنوان عاملی تاثیرگذار بر نثر نوین فارسی یاد می کند. وارد شدن مضامین جدید از جمله وطن در شعر نثر دوره ی معاصر، نقش ایرج میرزا در شکل دهی به ادبیات دوره ی جدید، معرفی میرزا ملکم خان (نخستین کسی که ایرانیان را با مفهوم نوگرایانه ی قانون و قانومندی آشنا ساخت)، معرفی متونی که در پیکار با مطلق گرایی نگاشته شده اند، نظیر سفرنامه ی ابراهیم بیگ مراغه ای و نوشته های طنزآمیز دهخدا با عنوان چرند و پرند. از دیگر مطالبی است که نگارنده به آن ها اشاره کرده است. او در ادامه با نگاهی به وضعیت سیاسی کشور در سال های (1920-1912)، به معرفی برخی چهره های استبدادستیز این دوره از جمله میرزاده ی عشقی پرداخته است. به دست دادن تصویری از حکومت دیکتاتوری بیست ساله ی رضاشاه و آثار منثور این دوره، نیز اقدامات فرهنگستان زبان در غنا بخشیدن به واژگان فارسی و معرفی برخی از سرایندگان معاصر از جمله "فریدون توللی"، میرفخرایی، نادر نادرپور، محمدعلی اسلامی ندوشن و... از دیگر بخش های کتاب است.