محمد عابد جابری در این کتاب، به مسئله اندیشمندان یا به قول او «روشنفکران» تمدن عربی، پرداخته است. به عقیده­ی او، وضعیت روشنفکر در معنای نیرومندی که این واژه در خود دارد، با نوع رابطه­ی روشنفکر با اندیشه و فرهنگ یا چگونگی امرار معاش او - که به وسیله­ی کار با اندیشه است و نه کار با دست - معین نمی­شود، بلکه وضعیت او را نقشی که در جامعه به عنوان قانون­گذار، معترض و مژده دهنده­ی طرحی نو یا دست کم به عنوان صاحب رای و مسئله ایفا می­کند، مشخص می­سازد. کتاب سقراط­هایی از گونه­ای دیگر: روشنفکران در تمدن عربی بیانگر واقعیتی فراگیر و یادآور همه­ی اندیشمندانی است که به سبب مخالفت با اندیشه­ی حاکمان زمانه­ی خویش، درد و رنج فراوان تحمل کرده­اند؛ دردها و رنج­ها و گرفتاری­هایی که در تاریخ نمونه­های بسیاری از آن یافت می­شود: به عنوان نمونه سقراط را وا می­دارند تا جام شوکران را بنوشد و ابن رشد را به الیسانه تبعید می­کنند و جوردانو برونو را می­سوزانند و احمدابن نصر خزاعی را سر می­برند.