در افسانه­ها آمده است که ققنس مرغی است خوش­رنگ و خوش آواز، که منقار او سیصد و شصت سوراخ دارد و بر کوه بلندی در مقابل باد نشیند و صداهای عجیب از منقار او برآید. گفته­اند که هزار سال عمر کند و چون سال هزارم به سرآید عمرش به آخر رسد، آن­گاه هیزم فراوانی گرد آورد و بر بالای آن نشیمن گیرد و سرودن آغاز کند و مست گردد و بال بر هم زند، بدان­گونه که آتشی از بال او بجهد و در هیزم افتد و او در آتش خود بسوزد، و از خاکسترش تخمب حادث آید  و از آن ققنسی دیگر پدید آید. گفته­اند که او را جفت نیست و موسیقی را از آواز او دریافته­اند.
بین افسانه ققنس و سرگذشت ایران تشابهی می­توان دید. ایران نیز چون آن مرغ شگفت بی­همتا، بارها در آتش خود سوخته است و باز از خاکستر خویش زائیده شده. در این چند سال، همواره من این احساس را داشته­ام که ایران بار دیگر از آن دوران­های زایندگی و مرگ را می­گذارند و در میان درد می­شکفد.
در روزگاری که گویی ایران در ابری از فراموشی پیچیده شده است، اگر کار دیگری از دست ما برنباید، لااقل خوب است بکوشیم تا فکر او و غم او در دل خود زنده نگاه داریم و اعتقاد به زایندگی دوران را در سینه نپژمرانیم. ما از این حیث چون بیماران تریاک خورده­ای هستیم که به هر افسونی است باید بیدار نگاهشان داشت؛ زیرا اگر چشم برهنه نهند، بیم آن است که دیگر آن را نگشایند.