بحث اصلی من در این گفتار تماس و مراوده میان دو تمدن بزرگ مدیترانه ای ــ تمدن مسیحی و تمدن اسلامی ــ از طریق مترجمان و دیلماج ها است. شاید بیجا نباشد که ابتدا به یکی چند تفاوت آشکار بین این دو فرهنگ اشاره کنم. نیاز به آموختن زبان های خارجی از دیرباز نزد مسیحیان احساس شده بود. مسیحیان زبان بومی شان هرچه بود اگر می خواستند فاضل و تحصیل کرده به شمار روند می بایست دو زبان باستانی  ــ لاتینی و یونانی ــ و اگر می خواستند متون مقدس شان را به زبان اصلی بخوانند دو زبان دیگر ــ عبرانی و آرامی ــ بیاموزند. از این گذشته خودشان هم به زبان های متعدد صحبت می کردند: رشیدالدین فضل الله، مورخ ایرانی قرن چهاردهم، با شگفتی می نویسد که «فرنگان بیست وپنج لغت سخن می گویند و هیچ طایفه زبان طایفه? دیگر فهم نکند».