در تاریخ دیرپای ایران، نظام قضایی و آیین دادرسی به عنوان یک ضرورت و لازمة حیات جمعی، حضور و کارکرد مستمر خود را در بستر تاریخ و تغییرات حکومتی را در دوران باستانی و اسلامی، همراه با فراز و نشیب هایی حفظ کرده است. در این میان در عهد حکومت افشاریه، نادرشاه عالی ترین مرجع قدرت و قانون به شمار می رفت. در زمان او کلانترهای شهرها به عنوان مقامات مطرح کشوری در اجرای فرمان های حکومتی نادر مطیع و کوشا بودند و داروغه ها به عنوان ماموران حکومتی در حل اختلافات و مرافعات مالی و جنایی کوچک وارد عمل می شدند. نظام قضایی ایران در دورة زندیه نیز با حضور کریم خان زند، دست خوش تغییراتی شد، تا آن که در دورة قاجار مطرح شد، وکیل الرعایا به عنوان معتمد محل، در جهت دفاع از توده های مردم، تحولی دیگر را در نظام قضایی ایران ایجاد کرد. در این دوره حضور مجتهدان در حل و فصل اختلاف حکومت و مردم چشم گیر بوده است. در میان شاهان قاجار، ناصرالدین شاه علاقه بیش تری به دادخواهی از مردم نشان می داد. شاید بتوان مهم ترین تحول این دوره را در تاسیس عدالت خانه در زمان مظفرالدین شاه ذکر کرد، این دوره هم زمان با آغاز انقلاب مشروطیت بود، به یقین ظهور مشروطیت تحولات جدیدتری را در آیین دادرسی ایران ایجاد کرده است. در کتاب حاضر، نظام قضایی و آیین دادرسی ایران در گذر تاریخ و در محدودة زمانی سال های 1148 تا 1324 هـ . ق مشتمل بر دوره های حاکمیت افشاریه، زندیه و قاجاریه، تا آغاز انقلاب مشروطه مورد بررسی قرار گرفته است. در این بررسی محاکم عرف، محاکم شرع و آیین دادرسی و مجازات ها مد نظر قرار گرفته است.