این منظومه به طور کلی درباره وجود خاکی انسان است که پس از طی مراتب رشد تا مرحله بیداری پیش می رود... به بیان ساده، حکیم سنایی سیر معنوی آدمی در روح خود و طی مراتب جهل و غفلت تا سر منزل هشیاری، دانایی و رستگاری را بیان می کند تا جایی که جز به کل بپیوندد.
بهشت و دوزخت با تست در باطن نگر تا تو 
سقرها در جگر یابی جنان ها در جنان بینی