کتاب حاضر، پژوهشی است در قلمروی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران که در دوازده فصل تدوین و تنظیم شده است. ابتدا واژه های تاریخ، فرهنگ، تمدن، تجدد، مدرنیته و سنت مفهوم یابی شده است. سپس تمدن اسلامی تعریف و محدوده تاریخی و جغرافیایی و ویژگی های آن بررسی می شود. در ادامه تمدن اسلامی و نهضت علمی، عوامل شکوفایی تمدن اسلامی، تمدن اسلامی و هنر، نهادهای آموزشی – علمی، تأثیر تمدن اسلامی بر تمدن غربی و ... مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در نهایت نیز به علل و عوامل ضعف و انحطاط تمدن اسلامی، ظرفیت های موجود در جهان اسلام و تاریخ دویست ساله بیداری اسلامی پرداخته می شود.