نگارش سفرنامه چه تخیلی و چه واقعی از اولین راه هایی بود که ایرانیان از طریق آن با مفهوم تجدد آشنا شدند‌. این نوشته ها گاه با نام های مستعار بودند و گاه داستانی خیالی را نقل می کردند. علت اصلی این موضوع نیز استبداد سیاسی موجود و ترس از مرگ بود. طالبوف که او را معمولا با اثر دیگرش یعنی کتاب احمد می شناسیم یکی از همین نویسندگان تجدد خواه بود. کتاب داستان سفر خیالی او با همراهان به کوه دماوند برای اندازه گیری و کارهای جغرافیایی مرتبط با آن است. چند نکته در باب طالبوف جالب است. اول اینکه او و هم عصرانش منتقد خط و پیچیده نویسی به زبان فارسی بودند و به همین جهت شروع به ساده نویسی کردند. دوم اینکه او نیز تلاش میکرده میان شریعت و قانون جدید نسبتی پیدا کند مثلا در گفتگوی خیالی وی با یک روحانی بلندمرتبه می بینم که او استدلال می کند که کشور مسلمان ایران باید بتواند روبروی کافران اروپایی قوی شود پس باید علوم جدید و فنون نظامی را یاد گرفت و چنین چیزی نه تنها مخالف با شرع نیست بلکه در حکم عمل به شریعت و قاعده جهاد است. یا مثلا او مالیات و زکات را یکسان می گیرد. نکته مهم دیگر توصیف وضع ایرانیان است. طالبوف عمیقا از عدم رعایت بهداشت در شهرهای ایران، بوی تعفن، عوض نکردن لباس ها توسط مردم تا آخرین حدی که میشده یک لباس را پوشید و نبود وسایل بهداشتی در آشپزخانه ها با جزئیات صحبت می کند و آنطور که معلوم است بسیار از این موضوع در رنج بوده است. او می گوید هر نظامی پیامدهایش خودش را دارد و اینها حاصل نظام جهل است و نه نظام علم. کتاب با خواب تلخ طالبوف تمام می شود آنجا که او خواب می بیند به محضر شاه قاجار احضار شده و شاه در جمع می گوید که هیچ کس نباید از او بترسد و باید امور مملکت اصلاح شود ولی ناگهان از خواب می پرد و می بیند که همه جا تاریک است. این دست نوشته ها در درون خود طنز تلخی هم دارند اما مهم ترین نکته این است که روشنفکرانی مثل طالبوف نتوانسته بودند درک عمیقی از دلایل پیشرفت اروپا به دست بیاورند و همچنین نمی توانستند نظامی ابداع کنند که بتواند در عمل شریعت را با قانون مدرن همسان سازد و هم ملی باشد و میهنی و هم عنصر مذهب را حفظ نماید . مشکله ی بزرگی که هنوز هم موضوع روزگار ماست.

#طالبوف
#مسالک_المحسنین
#انتشارات_علمی_و_فرهنگی