ایران در قرن سیزدهم هجری بدون آنکه بخواهد دچار تحولاتی خانمان براندازی شد که ثمره آن گسترش روزافزون و همه جانبه سلطه بیگانه از یک سو و از دست رفتن قسمت های زیادی از کشور در شرق و غرب بود. دو رشته جنگ های نابرابر روسیه تزاری علیه ایران به دو قرارداد تحمیلی کلستان و ترکمانچای انجامید که جدایی غمبار مناطقی وسیع از قلمرو ایرانی از قفقاز که در منابع تاریخی از آن به آران نام برده می شود، گردید. نویسنده در کتاب حاضر به بررسی روند تاریخی جدایی قفقاز از ایران تا اعلام استقلال جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پرداخته است.