نویسنده در این کتاب چکیده ی آرا و عقاید اندیشه وران ایران در دوران گذار از جامعه ی سنتی به عصر جدید را تدوین نموده است. او دوره ی تجدد ایران را دوران "بیداری" می نامد و قرائت های آن را بر سه گونه می داند: "بیداری متحیرانه"، "بیداری سنت پرستانه" و "بیداری جست وجوگرایانه". اندیشمندانی که آرای آن ها با عنوان "پیشگامان اندیشه ی جدید" در "عصر روشنگری ایرانی" در این کتاب فراهم آمده بدین قرارند: 1- سیدجمال الدین اسدآبادی که ایده ی اتحاد اسلام و نظریه ی بازگشت به اسلام اصیل را مطرح نمود، بر نقش استعمار در عقب ماندگی مسلمانان تاکید ورزید و راه های پیشرفت و شیوه های اخذ علوم را نشان داد؛ 2- میرزا ملکم خان ناظم الدوله که بر نقش سنت در عقب ماندگی ایران تاکید داشت، تعصب دینی و استبداد سیاسی را از موانع پیشرفت می دانست، بر ضرورت اخذ علوم جدید، تغییر ساختار آموزشی کهن، اخذ ساختار سیاسی مغرب زمین، ایجاد حکومت قانونی و اصلاح خط و تاسیس مجلس شورا تکیه داشت؛ 3- میرزا فتحعلی آخوندزاده که عوامل عقب ماندگی را حکومت دیسپوتیزم (خودکامه) و فناتیک (واپس گرایی) و خرافات می دانست و راه های پیشرفت را ایجاد حکومت قانونی، روحیه ی وطن خواهی، گسترش علوم جدید، فرهنگ آزادی خواهی و تغییر الفبای عربی معرفی می نمود؛ 4- میرزا یوسف خان مستشار الدوله که منادی اخذ تمدن غربی بود از برقراری قانون سازگار با دیانت، معرفی سلطنت مقیده، حفظ آزادی های فردی و آزادی نشر و حدود آن سخن گفت. نویسنده، مستشارالدوله را اصلاح طلبی مدرن اما با مشی آشتی جویانه با دیانت معرفی می کند و او را پدر نحله ی فکری دموکراسی دینی می خواند؛ 5- میرزا آقاخان کرمانی که متاثر از اندیشه های متفکران عصر روشنگری، همچون روسو بود و به نظر نویسنده به دلیل آشنایی کرمانی با دانش و فلسفه ی جدید، دستگاه نظری خاصی را پایه ریزی کرد. کرمانی بر پیروی از قوانین و اصول طبیعی تکیه داشت و وجود حکومت دیسپوتیستی، عقاید متصوفه، خرافه پرستی، آداب اجتماعی متاثر از عقاید مذهبی فناتیکی را عوامل عقب ماندگی می داند و راه حل را دراخذ علوم و فنون، هنر و تمدن فرنگ به صورت اقتباس آگاهانه، اخذ بنیان سیاسی جدید فرنگ، تاسیس دولت مشروطه و ناسیونالیسم می دانست؛ 6- میرزا عبدالرحیم طالب اوف که  علت عقب ماندگی را در فقدان قانون، سلطنت ظلمه، جهل و انحطاط علمی می داند و راه حل را در اخذ علوم و ایجاد حکومت قانون با اقتباس آگاهانه می دانست.