در عهد قاجار دو ایده مستقل با ادعای عدل گستری در جامعه سنتی ایران وجود داشت که یکی ریشه در فرهنگ باستانی دارد که با واقعیت اجتماعی و با سلسله های پادشاهی در ایران پیوند می یابد و کنش اجتماعی را بازتولید می کند و دیگری در آموزه های دینی – مذهبی اسلام و شیعه نشئت دارد که با «ابتناء» بر شیعی متقدم، فقهای مجتهد را نواب عام امام غایب و جانشین بر حق امام معصوم می داند. در این پژوهش با رویکردی تفسیری و انتقادی ریشه و منشأ عدل خواهی در دستگاه معرفتی دوره سنت بررسی می شود. آنگاه فرآیند تحول مفهومی یا چگونگی دگرگون شدن معنای مفهوم در عصر مشروطه، مورد ارزیابی قرار می گیرد.