سیاه‌تر از شب؛ زمینه و زمانه‌ی فیلم نوآر

همواره تشخیص «فیلم نوآر» از تعریف «اصطلاح نوآر» آسان‌تر بوده است. می‌توان فیلمخانه‌ی بزرگی را تصور کرد که در آن نمونه‌های فیلم‌های نوآر را در قفسه‌هایی در حدفاصل ژانر گوتیک و سای-فای دیستوپیایی قرار داده‌اند: احتمالاً در مرکز قفسه «غرامت مضاعف» ساخته‌ی بیلی وایلدر و و در انتهای آن «آدم‌های گربه‌ای» ژاک ترنر و «هجوم ربایندگان جسد» دان سیگل قرار خواهد گرفت. اما چنین ترتیبی عناوین مهمی را از قلم می‌اندازد. درواقع شیوه‌ی کاملاً رضایت‌بخشی برای تنظیم و تدقیقِ مفهوم نوآر وجود ندارد؛ و علیرغم شمار فراوان کتاب‌ها و مقاله‌هایی که درباره‌ی آن نوشته شده، هیچ‌کس مطمئن نیست که آیا فیلم‌های مورد بحث دوره و ژانر و چرخه و سبک را تشکیل می‌دهند یا صرفاً خودِ پدیده را.
در هر حال نوآر هرچه هست تاریخ‌های رسمی معتقدند که از آمریکا سرچشمه گرفته و از ترکیب داستان‌های سرد و خشن با اکسپرسیونیسم آلمان به وجود آمده است. خود واژه‌ نیز ــ که کلمه‌ای فرانسوی به معنی «سیاه» است ــ با ویژگی‌های بصری و روایی خاصی گره خورده است، از جمله فیلمبرداری پرکنتراست، خیابان‌های خیس شهر، شخصیت‌پردازی‌های متأثر از روانکاوی فرویدی عوامانه، و جذابیت رمانتیک زنان اثیری [فم‌فتل]. برخی مفسران این ویژگی‌ها را به سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۵۸ محدود می‌کنند، حال آنکه برخی دیگر ادعا می‌کنند که نوآر خیلی پیش از آن آغاز شد و هرگز نیز از بین نرفته است.
جیمز نیرمور در «سیاه‌تر از شب» مورخی‌ست که مشخصاً در نحوه‌ی مواجهه با مفهوم نوآر به اردوگاه دوم مفسران سینمایی تعلق دارد؛ او در این کتاب با قرار دادن مفهوم نوآر در زمینه‌ها و زمانه‌های گوناگون آن را مسئله‌دار و به نوعی پدیدارشناسی می‌کند، و در نهایت آن را به درون دایره‌ی مطالعات سینمایی آینده پرتاب می‌کند. کوششی ارزنده در راهی پرپیچ‌وخم.