تا حالا شده است که از چیزی بسیار شوکه شوید و بعد به‌نوعی حیران شوید؟ صبحِ اولین امتحانِ این ترم، این گونه شدم و ندانسته و البته از سرِ تمایل، این کتاب را برداشتم و شروع کردم به خواندنش. البته قبلاً یکی از دوستان این کتاب را پیشنهاد داده بود.
کتاب دربارۀ امر به معروف و نهی از منکر است، اما یک نکتۀ بسیار سادۀ آن شاید قابلِ توجه باشد: امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاهِ قرآن؛ نه از دیدگاهِ آقایان. این مساله هنگام خواندنِ کتاب برایم ملموس شد.

اما سیرِ کتاب
بر خلافِ مباحثی که تاکنون در امر به معروف و نهی از منکر شنیدم، مباحثِ کتاب به نوعی برعکس بود. یعنی اگر تاکنون دیگران از اهمیتِ این مساله صحبت می کردند (و چه بسا فقط از اهمیتِ مساله صحبت می‌کردند) آیت الله بهشتی، ابتدا واژه‌های «امر»، «معروف»، «منکر»، «خیر» و «دعوت» و واژه‌هایی دیگر که درگیرِ بحث هستند را باز می‌کند و آن‌ها را توضیح می‌دهد. در قدمِ بعد اندکی از چرایی این مساله و شرایطِ پیش بینی شده سخن می‌گوید (نظیر سختی‌ها)
با برجسته‌کردنِ عدل مبحثِ حسن و قبحِ افعال را مطرح می‌کنند و جانبِ «شناختِ پَسند ها و ناپسندها پیش از وحی» را می‌گیرند. بحث ایشان در این مرتبه از کتاب جالب است (خصوصاً این‌که از زبانِ یک روحانی است) آیات و تفاسیر جالبی در تاییدِ حسن و قبحِ ذاتی / فعلی ارایه می‌دهند (که در کلاس‌های کلام‌مان نخواندیم)
با مطرح‌کردنِ اصولِ «همه پسند» و «همه ناپسند» که یکسان و ثابت هستند، سراغ مساله‌ای می‌روند که در فلسفۀ اخلاق با عنوانِ «دوراهی / وضعیت دشوار (dilemma) اخلاقی» از آن یاد می‌شود. جالب است این که آیت‌الله بهشتی برطرف‌کنندۀ این تضاد را وحی می‌داند. از طرفی، تشخیص اصولِ ثابتی که شناختِ آن ها به سادگی نیست را به عهدۀ رهبرِ جامعه می‌اندازند.
در فصلِ آخر، به اهمیتِ این مساله می‌پردازد و احادیث و سخنانِ نغزی به عنوان شاهد/ دلیل/ حجت می آورند. چند نمونه از آرای ایشان که به نظرم جالب آمد:
نافرمانی دو گونه است: پنهان وآشکار؛ نافرمانی آشکار به سببِ قانون‌شکنی زیانش دامنِ همگان را می‌گیرد و این نافرمانی است که منکر شناخته می‌شود. اگرچه بستنِ راهِ فساد فردی باعثِ کمک به امر به معروف و نهی از منکرِ جامع می‌شود، اما دیگران حق ندارند در کارهای شخصیِ افراد –به بهانه ی امر به معروف و نهی از منکر- دخالت کنند، زیرا: إن المعصیة إذا عمل بها العبد سراً لم تضرّ الا عاملها: هنگامی که آدمی گناهی را به صورتِ مخفی انجام داد، زیانش تنها به خودش می‌رسد.

درباره کتاب
بیانِ خطابیِ آیت الله بهشتی تمیز و شیک است. شباهتی جالب بین این کتاب و برخی کتاب های آیت الله مطهری است: جاهایی که بحث خوب داغ است، پاورقی زده‌اند: از این جا به بعد در نوار ضبط نشده است.
این کتاب را از دوستی عزیز هدیه گرفتم. یادم هست هنگامی که کتاب‌ها را به دستم می‌داد گفت: بخوان ببین چه کُفریاتی گفته‌اند. الان میفهمم.

تاریخ مطالعۀ کتاب: 17 دی 96