«البته بنای من این نیست که از خودم دفاعی بکنم، بلکه آن چه مرا واداشته که پس از دوم خرداد 76 در برابر سیل مفتریات و اتهامات باشم، برافکندن دستگاه نظری تولیدکننده این قاذورات و تکیه بر جنبه های آموزشی و تربیتی آن است». (حجاریان،سعید. "تاوان اصلاحات". هزینه پروژه نوسازی سیاسی، صفحه364)

"تاوان اصلاحات" منعکس کننده بخشی از تلاش های نظری سعید حجاریان به عنوان مشهورترین نظریه پرداز جنبش انتخاباتی دوم خرداد است. در این کتاب به غیر از مصاحبه اول کتاب، بقیه مطالب مربوط به قبل از ترور ایشان است. حجاریان در این کتاب مباحث متنوعی شامل آزادی بیان، فرهنگ عاشورا، امنیت ملی، گفتمان توسعه، جنبش های اجتماعی، جنبش دانشجویی، مشروعیت دوگانه و ... میپردازد. ویژگی اصلی مباحث حجاریان، ارائه کردن یک چارچوب نظری برای تحلیل مسائل و پدیده های اجتماعی و سیاسی ایران است که باعث میشود فراتر از بدست آوردن داده ها و اطلاعات، شیوه تفکر و دیدن مسائل برای خواننده علاقه مند تغییر کند. همچنان که خود حجاریان معتقد است، هر حرکت و جنبشی نیاز به نظریه دارد و هیچ نظریه ای هم بازنشسته نخواهد شد حتی اگر آن جنبش افول کند. درستی نظر حجاریان را تجربه خود او اثبات می کند که اگرچه جنبش اصلاح طلبی فراز و فرودهایی داشته و تا الان به اهداف اعلامی خود دست نیافته، اما همچنان به یمن وجود اندیشه ای که آن را آبیاری می کند زنده و برقرار است. و البته چقدر تلخ که دشمنان اصلاحات تصور کردند که با هدف قراردادن حامل فیزیکی اندیشه میتوانند خود اندیشه را نابود کنند طرفه آنکه اگرچه حجاریان را برای همیشه از نعمت سلامتی محروم کردند اما حتی نتوانستند وجودش را از دوستان و خانواده و مملکت دریغ کنند چه رسد به اندیشه اش!

با اینحال هنوز تفکرات واپس گرایانه از جامعه ما رخت برنبسته اند و به مدد رانتهای حاکمیتی در عرصه عمومی جولان می دهند و از همین رو لازم است تا دوباره تاملات نظری اصلاح جویان را مرور کرد تا در برابر اندیشه هایی که امروز بخاطر مشکلات اقتصادی و بن بستهای سیاسی و اجتماعی سودای تاسیس دولت نظامی در سر می پرورانند به روشنگری پرداخت. بیراه نیست که حجاریان چندماه قبل از ترور و در پاسخ به چرایی تهاجمات به خودش این شعر #حافظ را در جواب می گوید:

ترسم از ترکان تیرانداز نیست
طعنۀ تیر آورانم می کشد