در جلد سوم مجموعه ((آذربایجان در سیر تاریخ ایران)) تاریخ آذربایجان در دوره ظهور و توسعه اسلام شرح و بررسی شده است .در این مجلد، زمینه پیدایش  اسلام و سوابق مناسبات ایران و عربستان در دوران پیش از اسلام و دوره ظهور  دین دوران ساز اسلام و عصر خلفای راشدین، همچنین فتوحات اعراب به اجمال  بررسی می شود .اما آن بخش از کتاب که به فتح سرزمین هایی از ایران غربی،  به ویژه آذربایجان و به دنبال آن قفقاز جنوبی مربوط می شود با توضیحات  بیشتری همراه است .نتایج و عواقب جنگ و تصرف آذربایجان، همچنین اداره  این سرزمین از طریق کوفه و شناسایی فرمانروایان کوفه و آذربایجان، بازنمایی  نخستین مرحله پذیرش و گسترش اسلام در آذربایجان و اراضی همجوار آن از موضوعات  خاصی است که در این مجلد آمده است .نویسنده خاطر نشان می کند که این مجلد  به طور کلی تاریخ سیاسی مرحله اول دوره گذار به دوران اسلامی است .عناوین  پاره ای از سرفصل های کتاب بدین قرار است :عربستان و برآمدن اعراب، دولت ـ  شهرهای عرب تبار ;دولت حیره و کنده و غسانی ;مناسبات با ایران ;ظهور اسلام ; چشم انداز فتوحات ;خلیفه اول ;علل شکست دولت ساسانی ;عوامل پیروزی اعراب ; منبع شناسی فتوح، از فتوح اولیه تا فتح الفتوح ;فتح آذربایجان ;عمر ;عثمان ; کوفه و حکام آن ;فتح مجدد آذربایجان ;حکام آذربایجان ;ادامه لشکرکشی در آن  سوی ارس ;خلافت حضرت علی (ع) ;مزارهای منتسب به صحابه در آذربایجان .کتاب  با کتاب نامه و نمایه به پایان می رسد .