یادداشت حسین رهاد

        ‍ آینه‌های گمشده

مروری بر کتاب «فروپاشی» هدی صابر

«فروپاشی» با زیرتیتر «نگاهی به درون رژیم شاه» برخلاف بیش‌تر تحلیل‌ها که علت فروپاشی رژیم شاه را توجه بیش از حد به آمریکا و یا بی‌توجهی به دین اعلام می‌کنند با جابه‌جا کردن هوشمندانه‌ی زاویه‌ی دید، چراغی به دخمه‌ای می‌اندازد که در واقع درون خود سوژه است.
هدی صابر با شناخت عمیقی که از روحیه‌ی اجتماعی ایرانی‌ها داشت می‌دانست که ما معمولا برای علت‌یابی مسائل اجتماعی دو شیوه داریم:
۱- تمام تقصیر را گردن استکبار جهانی می‌اندازیم و علت اصلی را در بیرون جستجو می‌کنیم.
۲- اگر در داخل هم دنبال علت بگردیم با ساده‌انگاری بیش از حد، یک نفر یا یک تفکر را مقصر می‌دانیم.
حال آن‌که در بیش‌تر مسائل اجتماعی و سیاسی، علت پدیده‌ها آینه‌ا‌ی شفاف و تمام قد نیست بلکه شالوده‌ای از تکه‌آینه‌های شکسته، پراکنده‌شده و مات است.
او با واکاوی درون رژیم و تغییر رویه‌هاش از تاثیر دادن شرایط خارجی و موقعیت تاریخی آن دوره غافل نمی‌شود و تکه‌آینه‌های زیادی را برای ما گرد می‌آورد. آینه‌هایی که معمولا به علت سوگیری دیگر نگارندگان و یا بررسی نه‌چندان دقیق‌شان از نظر مخفی مانده و یا کج‌فهمی و ابهام بعضی مسائل مات‌شان کرده بود.
کتاب فروپاشی دارای دو بخش اصلی می‌باشد. بخش اول: «نگاهی به جهان» و بخش دوم: «اقتصاد در بحران» می‌باشد. در بخش اول ابتدا شرایط خاص تاریخیِ دنیا بعد از جنگ جهانی دوم را تحلیل می‌کند و سپس در شرایط سیاسی آمریکای آن دوره دقیق می‌شود. از تغییر رویه‌های آمریکا در دولت‌های جمهوری‌خواه و دموکرات، روش اصلاح سیستم‎شان و درس گرفتن از اشتباهات‎شان می‌گوید.
او سپس به شرایط اجتماعی رژیم و رویکردش می‌پردازد و دنبال علت‌های فروپاشی از داخل می‌گردد.
او در ادامه به بحران‌های اقتصادی، تاثیرات تصمیمات اجتماعی رژیم، وضعیت معیشتِ عامه‌ی مردم اشاره می‌کند.
هدی صابر درجای‌جای کتاب، مساله‌ی آشنای ایران یعنی نفت را مورد توجه قرار می‌دهد.
یکی از بن‌مایه‌های اصلی کتاب این مساله است که فروپاشی رژیم یک واکنش لحظه‌ای و حرکتی بی‌پیشینه نبوده بلکه یک فرآیندِ با پیش‌زمینه و دارای علت‌های لحظه‌ای و دوره‌ای بوده است.
هدی صابر در این کتاب تاکید می‌کند که رژیم شاه و در رأس آن محمدرضا پهلوی بعد از مدتی و آشکار شدن سیل مشکلات می‌فهمند که رویکردشان اشتباه بوده و می‌خواهند شرایط را تغییر دهند. ولی هرکاری که انجام می‌د‌ادند به علت تناقضات درون رژیم و شکافی که به وجود آمده بود بر علیه خود رژیم برمی‌خیزد.

✍🏼 حسین رهاد