یادداشت سجاد محنتی

        کفش‌هایت را به من بده؛ اینجا حرم خداست!
دی‌روز وقتی خواستم با خواهر نوجوانم که مدتی‌ست اهتمام زیادی به نماز ندارد کمی صحبت کنم و مشکل را جویا شوم جز آموزه‌های حاج آقا پناهیان که سال‌ها پیش در حرم امام رضا ایراد کردند و بعدها پیاده و کتابی تحت عنوان «چگونه یک نماز خوب بخوانیم؟» شد، چیزی برای گفتن سراغ نداشتم. تا به حال این کتاب را سه بار خوانده‌ام و با این‌که حافظه بدی ندارم اما هرچند وقت یک‌بار که احساس می‌کنم مطالبش در ذهنم کم‌رنگ شده کتاب‌چه را دست می‌گیرم، مطالعه‌اش یکی دو روز بیش‌تر زمان نمی‌برد، مرور می‌کنم و تک‌تک نکاتش را دوباره با دقت از پیش چشم می‌گذرانم. از حق نگذریم تلاش خانه طراحان انقلاب اسلامی برای طراحی و صفحه‌بندی کتاب به ثمر نشسته و آن را تبدیل به یک جزوه کاربردی و چشم نواز کرده است.

با وجود همه انتقاداتی که به مؤلف و حتی مشکلاتی که با او دارم ولی همیشه گفته‌ام در شرح بعضی مفاهیم، پناهیان طرزی دارد که با شنیدن و خواندنش شیرینی حکمت را می‌شود چشید، لذتی دارد مخصوص مؤمنین چون حکمت مؤمن است.

بحث با سیری اصولی ابتدا از این‌جا شروع می‌شود که ما چه نیازی به «نماز خوب» داریم و به نظرم مختصر و مفید، دلیل و هدف بحث مشخص می‌شود، قدری بعدتر به اصل مطلب می‌رسیم و آن چیزی نیست جز اصلاح نگرش و آسیب‌شناسی تربیتی در مورد نماز؛ پدیدآورنده از مراتب نماز با نام‌های مؤدبانه، متفکرانه و عاشقانه صحبت می‌کند و یادآوری می‌کند که همه ما باید از مرتبه اول شروع کنیم و غالبا هم در همان مرتبه اول هستیم اما همیشه به ما از نماز‌های عارفانه و عاشقانه همراه با خوف و خشوع الهی گفته‌اند در حالی‌که به تعبیر استاد، نماز در مرحله اول فقط «حال‌گیری» خدا از بنده‌اش است تا نفْسش را زمین بزند و برای انجام کاری تکراری و ملالت‌بار، صرفا جهت رعایت ادب بنده در برابر پروردگارش، بقیه امورش را _هرچند خیلی مهم_ رها کند؛ این‌چنین است که با نماز مؤدبانه گام به گام اهداف و آثار متعالی «نماز خوب» تجلی پیدا می‌کند.البته در فصلی از «چگونه یک نماز خوب بخوانیم؟» به این آثار مهم نیز پرداخته می‌شود که عبارت‌اند از: از بین رفتن تکبر، عظمت یافتن خدا و تحقیر شدن دنیا در دل، ساختن شخصیت انسان، اصلاح نفس با نماز اول وقت، تقویت خوبی‌ها در روح انسان»؛ تفصیل‌شان را در اواسط کتاب می‌توانید بخوانید.
به جز نگاه جدید و خاص به موضوعات و حرکت منطقی و حساب‌شده در تبیین موضوع، دو نقطه قوت دیگر سیر بحث، اول استفاده به جا و زیاد از احادیث و روایات معتبر و راه‌گشاست که ضمن مبتنی‌ساختن مطالب بر مبانی محکم و متقن، به بیان بهتر آن نیز کمک می‌کند. پژوهشگران مؤسسه بیان معنوی نیز مصادر احادیث یادشده را از منابع استخراج و در پاورقی ذکر کرده‌اند که با یک نگاه گذرا می‌توان عناوین حدیثی مشهور و صحیح السند شیعه را در میان‌شان دید. برتری دوم، به کار بردن تعبیرات، استعاره‌ها و تماثیل بدیع و در عین حال عامیانه‌ای‌ست که از ذوق شاعرانه سخنران محترم می‌جوشد و درک مخاطب نسبت به مطلب را غنا می‌بخشد. به عنوان نمونه در جایی می‌گوید: «انگار خداوند نشسته، دستش را زیر چانه‌اش گذاشته و بنده‌اش را نگاه می‌کند! منتظر فرصت است که چه وقت باید بنده‌ام را از این حالی که هست دربیاورم. چه وقت باید یک دفعه‌ای به او «برپا!» بدهم، تا از آن حال بدی که دارد، کنده شود. دائم نگاه می‌کند و به محض اینکه تو را در یک وضعیت خاص دید، یک دفعه‌ای دستور می‌دهد «مؤذن اذان بگو! اگر الآن بلند شود، فلان عیب یا صفت بد او برطرف می‌شود.»

جایی در اواسط کتاب، از برخی نگاه‌های مؤلف در حوزه سیاست‌گذاری حرف به میان می‌آید؛ با بررسی این دیدگاه‌ها از دیگر جهات غیر از وجهه تربیت دینی مانند وجهه‌های جامعه‌شناسانه، انسان‌شناسانه، سیاست‌گذارانه و... پیش‌نهادات و انتقادات به‌جا و نابه‌جا در میان‌شان دیده می‌شود اما در هر صورت حتی بعد از سال‌ها برخی حاوی ایده‌های نو هستند.

حسن ختام کتاب، چند پاراگراف از آداب الصلاه امام خمینی‌ست‌ که آقای پناهیان در وصف احوالات نماز عاشقانه خوانده‌ و جوانان را برای روزی که در آینده به مراحل عاشقانه می‌رسند به این کتاب و امثال آن ارجاع می‌دهد.

در حدیث آمده قبولی نماز معیار قبولی سایر عبادات است، آیت‌الله بهجت نیز می‌فرمود اگر نماز دیر بشود همه‌چیز دیر می‌شود، اگر شما هم گاهی حس می‌کنید کارتان لنگ نمازتان است و باید فکری به حال «نماز خوب» خواندن بکنید، این کتاب مقدمه مؤثری برای تحول و متفاوت از تعلیمات و کتاب‌های معمول در حوزه نماز است.