یادداشت محمد خزائی

        شاید هیچ وقت رابطه با غرب برای ما ایرانیان به اهمیت امروز نبوده و این‌قدر مورد توجه عموم مردم ما قرار نگرفته است. آن‌قدر که همین سال پیش اخبار انتخابات امریکا به باارزش‌ترین اخبار رسانه‌های ما بدل شده بود و سال‌هاست که نوسانات قیمت دلار، مذاکرات هسته‌ای، تحریم‌ها، جنگ چندبعدی میان ایران و غرب و... نقل محافل خاص و عام است. بااین‌حال آنچه کمتر به آن پرداخته شده، صورت‌بندی رابطه ایران با کشورهای غربی است، نگاهی از بالا برای بهتر دیدن ماجرا. «تضاد غرب و شرق: ایران و کشورهای غربی» به‌عنوان آخرین اثر فرامرز رفیع‌پور تلاشی برای ارائه چنین نگاهی است، جامع و درعین‌حال پر از جزئیات.

به طور خلاصه درباره کتاب باید گفت، کتاب شامل 3 بخش است. بخش نخست به تاریخ تضاد میان غرب و شرق پرداخته و از تضاد سرزمین پارس و مقدونیه تا پایان جنگ‌های جهانی را روایت می‌کند. این بخش از کتاب اگرچه مقدمه ضروری بحث درباره تضاد شرق و غرب است اما کاملاً می‌تواند به‌عنوان یک کتاب نسبتاً قطور تاریخی به شکل مجزا نیز منتشر شود. مباحث این بخش عمدتاً بر تشریح تاریخ اروپا متمرکز شده و ریشه‌های فرهنگی و تاریخ آن را مورد بررسی قرار داده است. بخش دوم کتاب به تشریح وضعیت کشورهای مهم غربی بعد از فروپاشی شوروی می‌پردازد و در واقع از اینجا بحث اصلی کتاب آغاز می‌شود. در این بخش وضعیت کشورهای روسیه، آلمان، فرانسه، انگلستان و امریکا تحت عنوان مهم‌ترین کشورهای غربی مورد بررسی قرار گرفته و شرایط آن‌ها به‌طورکلی تشریح می‌شود و در ادامه نیز در بخش سوم وضعیت رابطه ایران با همین پنج کشور مورد مداقه قرار می‌گیرد. در انتها نیز در بخشی تحت عنوان نتیجه‌گیری مدلی از روابط بین کشورها و جایگاه ایران ارائه می‌شود و شرایط و نیاز ایران به این روابط مورد بررسی قرار می‌گیرد.

نکته قابل‌توجه درباره «تضاد غرب و شرق» این است که این کتاب بیش از سایر کتب استاد رفیع‌پور دارای نقص است که شاید ناشی از عدم تسلط وی بر مسائل سیاسی و همچنین پیش‌فرض‌های ذهنی استاد باشد. برای مثال نویسنده بارها ساسانیان را به‌عنوان الگوی مطلوب و قابل تبلیغ برای ترویج هویت ایرانی معرفی می‌کند ولی هیچ‌گاه دلایل این عقیده خود را تبیین نمی‌کند یا در موارد متعددی برای نظرات خود صرفاً مشاهدات شخصی خود در غرب را به‌عنوان دلیل ارائه می‌کند و این‌ها هر چه بیشتر از قابل‌اتکا بودن ایده‌های کتاب می‌کاهد. از طرفی نگارش آن به سفارش محمود واعظی، رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور سابق در ایام مذاکرات برجام، بر احتمال غلبه گرایشات سیاسی بر نظرات علمی در این کتاب می‌افزاید.

بااین‌همه، «تضاد غرب و شرق» خواندنی است و پس از آن می‌توان نگاهی کلان به رابطه ایران و غرب داشت، هرچند نباید تسلیم ایده‌های کتاب بود و باید با نگاهی انتقادی با آن روبرو شد تا به دور از احساسات و هیجانات بفهمیم که در کجای دنیا ایستاده‌ایم و غرب با ما چه‌کار دارد و ما به غرب چه‌کار؟