کتاب حاضر، نخستین شماره از مجموعه ای سه جلدی در موضوع شناخت "عقل" و احکام آن از دیدگاه قرآن و معارف نبوی و حقایق ولوی است. در این دفتر، کمال علم و عقل به دو معنای مختلف تعریف شده و شواهد وجدانی و نقلی هریک بیان گردیده است. هم چنین، نور بودن این دو حجت الهی بررسی گردیده و طی آن به بحث درباره ی "ماهیت" انسان پرداخته شده است. تعریف "مستقلات عقلیه" و بیان دیدگاه صحیح در خصوص آن ـ در مقایسه با برخی از دیدگاه های نادرست ـ رابطه ی میان "عقل و عاقل و معقول" و تفکیک میان "اثبات نور عقل" با "معرفت نور عقل" از مباحث بعدی کتاب هستند. به تصریح نگارنده: "عقل به خودش شناخته می شود. البته معقول، دلیل و آیه برای عقل است. اما این دلیلیت نیز بالعقل است. پس در واقع عقل به عقل شناخته می شود. این ثمره ی نهایی بحث معرفت نور عقل است... تعبیر رساتر در این باره، تعبیر سلبی است: عقل به چیزی غیر از خودش شناخته نمی شود. یعنی ما نمی توانیم با تعابیر اثباتی، درباره ی کیفیت و نحوه ی حصول این شناخت توضیحی ارایه دهیم؛ ولی همین اندازه می توانیم گفت که عقل برای من ظاهر می شود و این ظهور، ذاتی او بوده است، نه این که محتاج به غیری باشد. در نتیجه باید گفت: معرفت العقل باالمعقول، خود، بالعقل است. باء اول، باء معیت است. یعنی معرفتی که از عقل مورد بحث است، همراه با حضور (و در ظرف) معقولات رخ می دهد. ما همواره برای وجدان نور عقل، باید متکی بر عصای معقولات گام برداریم. اما این معقولات، خود بالعقل معقول شده اند. لذا باء دوم، باء سببیت است. بنابراین همه چیز به خود عقل برمی گردد. به همین دلیل، در عین حفظ وساطت آیه و دلیل (که معقول است) به طور خلاصه می گوییم: معرف العقل، بالعقل است".