موضوع کتاب حاضر، نگاهی به علم کلام از منظر اسلام و بررسی فرقه های مختلف کلامی است. این کتاب، چهل و سومین مجلد از مجموعة «آشنایی با فلسفة اسلامی» به شمار می آید که مشتمل بر دوازده مقاله در بررسی نظریه های برخی از اولین فرقه های کلامی همچون مرحبة، و قدریه و تبیین آرای متکلمان بر جستة دنیای اسلام یعنی نظّام، ابوهذیل علاف و جاحظ اشعری است. نگارنده در این مقالات می کوشد علاوه بر ذکر نظریه های متعدد کلامی و معرفی متکلمان متعدد، اوضاع سیاسی و اجتماعی موجود در هر دورة شکل گیری این نظریه ها را نیز مورد بررسی قرار داده و گاه به نقد و تحلیل آن نظریه بپردازد.