زنده یاد استاد عبدالحسین زرین کوب اثر حاضر را به کاوش و تحلیل رویدادهای تاریخی ایران در دو قرن اول هجری اختصاص داده است .در ابتدای کتاب، نقد و نظر استاد شهید مرتضی مطهری درباره این اثر گنجانده شده است .سپس مقدمه دکتر زرین کوب بر چاپ دوم کتاب مورخ 1336، آن گاه مطلبی از مقدمه چاپ اول اثر مورخ 1330آمده است .مباحث کتاب در ده بخش سامان یافته است .در بخش اول با عنوان((فرمانروایان صحرا)) وضعیت شبه جزیره عربستان و اعراب قبل از اسلام توصیف شده است .بخش دوم ـ ((طوفان و ریگ)) ـ شامل ظهور اسلام، آغاز رسالت پیامبر(ص) و آغاز تهاجم اعراب به مرزهای ایران تا فتح نهاوند است .فصل سوم ـ ((آتش خاموش)) ـ به بررسی رویدادهای ایران تا سقوط امویان و بررسی علل و چگونگی سکوت ایرانیان در برابر اعراب اختصاص دارد .از جمله مباحث این فصل عبارت اند از :مقاومت های محلی، قتل عمر، رفتار فاتحان، موالی و بنی امیه، قیام مختار، حجاج، خروج زید بن علی و یحیی بن زید .نویسنده در فصل چهارم با عنوان((زبان گمشده)) از تداوم و سکوت ایرانیان در برابر اعراب سخن می گوید و طی آن، این مطالب را فراهم می آورد :نغمه های کهن، پیام تازه، زبان گمشده، کتاب سوزی، نقل دیوان، آغاز سکوت، فریاد خاموش، آهنگ پارسی، ترانه ای در بصره، سرود در بلخ .فصل پنجم ـ ((درفش سیاه)) ـ درباره خیزش ایرانیان در برابر اعراب است .از جمله مباحث این فصل عبارت اند از :بامداد رستاخیز، ابومسلم، انحطاط عرب، سیاه جامگان، بهافرید، راوندیان، سنباد، استادسیس، شورش در همه جا .((در آن سوی جیحون)) عنوان فصل ششم کتاب است که در آن گسترش اسلام و فتوحات مسلمانان در ماوراء النهر و واکنش ایرانیان و مردم این سرزمین، با این موضوعات تشریح می شود :ماوراء النهر، خاتون بخارا، قتیبه بن مسلم، فتح سمرقند، الحاق ترک، پیغمبر نقاب دار(مقنع) .فصل هفتم ـ ((شهر هزار و یک شب)) ـ نگاهی است به حوادث بغداد، اقدامات خلفای عباسی و نقش خاندان های ایرانی دربار خلافت که این موضوعات را در بردارد :بنای بغداد، شهر هزار و یک شب، خلیفه بغداد، دولت عباسیان، برمکیان، برامکه و علویان، علی بن عیسی، حمزه بن آذرک و خاندان سهل .موضوع فصل هشتم ـ ((بانگ رستاخیز)) ـ است که در قالب بررسی خیزش های ایرانی خرم دینان، قیام بابک، افشین، مازیار و طاهریان شکل گرفته است .در فصل نهم با عنوان((جنگ عقاید)) نقش و عملکرد حیات جریان ها و نحله های فکری و اعتقادی و دینی رایج در دو قرن اول هجری ارزیابی شده که عبارت اند از :آیین زردشت، آیین مانی، مزدک، زندقه و تاویل احکام، زروانیان، آیین عیسی، مشاجرات فلسفی، فلسفه ثنویت، شعوبیان .آخرین فصل کتاب به تشریح اوضاع ایران و ایرانیان در پایان قرن دوم هجری اختصاص یافته که مهم ترین مشخصه آن نفوذ و سیطره ترکان است .مباحث این فصل عبارت اند از :نفوذ ترکان، فساد حکومت، وزراء، خراج و جزیه، اهل ذمه، رسم الجاد، عیاران و راهزنان .یادداشت های نویسنده، فهرست منابع و فهرست اعلام در انتهای کتاب به طبع رسیده است .