من سه بخش کوستلر، سیلونه و ژید (که البته تکرار یه بخشی از «بازگشت از شوروی» بود) رو خوندم.
تجربه مواجهه آزادی خواه‌ترین مردمان با اولین حکومت های توتالیتر تجربه جالبیه. به نقل یک جمله از سیلونه -که فکر میکنم حاق مطلب کتاب و حرف تمام کمونیست‌های بریده از شوروی هست- اکتفا میکنم :
«ما کمونیست‌های سابق، مانند کشیش‌های سابق، نمی‌توانیم اصولی که به آن معتقد بودیم را به کلی نفی و طرد کنیم. ما فقط می‌توانیم بگوییم راهی را که برای رسیدن به هدف انتخاب کرده بودیم غلط بوده و باید راه دیگری بیابیم.»