روح روشن گری

روشنگری با آن که در دوره های گوناگون و در همۀ تمدن های بزرگ جهان یافت می شود، اما باید اذعان کرد که این پدیده تنها در زمانی معین، یعنی سدۀ هجدهم، و در مکانی ویژه یعنی اروپا توانست خود را بقبولاند. با این همه باید گفت روشنگری پدیده ای است جهانی که نشانه های آن را می توان در سدۀ سوم پیش از میلاد در هند در اندرزهایی به پادشاهان و هم چنین در فرمان هایی که امپراتورهای هندی صادر می کردند بیابیم. نشانه های روشنگری هم چنین نزد اندیشه ورزان آزاد اسلام در سده های هشتم تا دهم میلادی یا در زمان نوزایی آیین کنفوسیوس در دورۀ امپراتوری سونگ در سدۀ یازدهم و دوازدهم میلادی و یا در جنبش های مخالفت با بردگی در آفریقای سیاه در سدۀ هفدهم و آغاز سدۀ هجدهم یافته می شوند. در شالودۀ روشنگری سه ایدۀ مهم وجود دارد: خودمختاری، غایت انسانی کنش های ما، و یکسان انگاری. بر اساس این ایده ها دیگر نه هیچ اصل جزمی ای مقدس است و نه هیچ نهادی. نتیجۀ غیرمستقیم اما قطعی این گزینش همانا محدودیتی است که بر سرشت هر قدرتی می نهد. برای این که بتوان در این راه گام نهاد باید از آزادی کامل آزمودن، پرستش، انتقاد کردن و شک ورزیدن برخوردار بود. هم چنین پیروان این جنش معتقدند که شناخت، آزادی بخشی است. از این رو اینان می کوشند آموزش را در همۀ شکل هایش آسان گردانند و به همین دلیل به پخش دانش از راه نشر کتاب های تخصصی یا دانش نامه های عامه فهم یاری می رسانند. نیز از دیدگاه این جنبش، زنان از قانونی یکسان با مردان برخوردارند و بردگی لغو شده است و از این رو از دست رفتن آزادی یک انسان هرگز نمی تواند مشروع شمرده شود. نوشتار حاضر نگاهی است بر زمان و مکان حضور جنبش روشنگری، نیز پیشینۀ این جنبش و ویژگی های اصلی آن.