در دهه های آخر دورة قاجار که اوضاع ایران آشفته بود، برخی میهن پرستان آگاه درصدد اصلاح و نجات وطن برآمده اند. انقلاب مشروطیت ایران، مرحلة نهایی یک تحول دراز فکری بود. گروهی از ایرانیان بیرون از کشور توانستند اندیشه و قلم خود را به کار گیرند و در بیان عقب ماندگی ها و ترویج فکر آزادی سخن بگویند.

نویسندگانی چند که در این دوره به وجود آمده اند، بیشتر در قالب رساله و مقاله و داستان می نوشتند. البته داستان نویسی در مقایسه با رساله و مقاله، کم رونق به نظر می رسد. اما همان چند داستان نویسی هم که پیدا شدند، از دو نظر حائز اهیت اند: نخست از بابت تأثیر بر جامعة معاصرشان، و دوم از بابت تأثیر بر اهل قلم.
از این داستان نویسان که به تعبیری، آباء داستان نویسان امروزند، چهار تن شاخص اند:
میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی، حاج زین العابدین مراغه ای، سیدعلی اکبر دهخدا و سیدمحمدعلی جمال زاده.
وجه مشخص حکایتهای اینان، التزام در بیدار کردن و آگاهی دادن بوده است.
نویسنده سیاحتنامه، خواسته است اهل انصاف باشد. اگر شاعران تنبل و یاوه گو را ملامت می کند، در مقابل، فردوسی را می ستاید. زیرا که زبان مردة ملتی را احیا، و به تاریخ ملت، خدمتی بسزا کرده است. ابراهیم بیگ، شیفته وار می کوشیده است هر چیز پسندیده در ایران را نیز بیابد و به قلم آورد. حالا اگر مشاهدات او بیشتر ناخوشایند بوده، این نکته ای مربوط به اوضاع و احوال ایران در آن سالهای تاریک است.
سیاحتنامه ابراهیم بیگ نام کتاب سفرنامه ای به فارسی از زین العابدین مراغه ای است که در حدود سال1321 هجری قمری در استانبول منتشر شد. این کتاب تاثیر زیادی در آگاهی اجتماعی و سیاسی جامعه ایران در آستانه جنبش مشروطه ایران داشته است.
کتاب با گزارش مسافرتی آغاز می شود اندک اندک در انتها تمثیلی می گردد. ابراهیم بیگ یک تاجر زاده ایرانی است که در مصر بزرگ شده و ثروتی اندوخته است. بین او و دختری از خانه زادانش به نام محبوبه تعلق خاطری هست. اما عشق بزرگ تر و محبوبه واقعی اش ایران یا به قول یکی از آدم های قصه «ایران خانم» است. عشقی که نویسنده شرایط رشد و پرورش آن را در محیط خانواده قهرمانانش نشان داده است. در عالم خیال وطن را بی نقص ترین و منزه ترین جاهای دنیا می داند، تا حدی که حاضر نیست هیچ خبر ناگواری راجع به ایران بپذیرد یا حتی بشنود. در برابر هر سخن واهی اما امید بخشی درباره ایران را با دادن پاداش به گوینده اش استقبال می کند.

سرانجام ابراهیم بیگ برای زیارت مرقد امام هشتم و نخستین دیدار از وطن معبود از راه عثمانی رهسپار ایران می شود. سر راهش، در استانبول، نویسنده داستان (یعنی زین العابدین مراغه ای) را ملاقات می کند و در خانه او نسخه ای از کتاب احمد را می بیند و می خواند. ابراهیم بیگ انتقادات این کتاب از وضع ایران را جدی نمی گیرد و با خود فریبی از آن می گذرد. سفر ادامه می یابد و ابراهیم بیگ به به قفقاز می رسد و نخستین بار، حال و روز غم انگیز ایرانیان مهاجر را از نزدیک می بیند، پس به خود دلداری می دهد که این جا غربت است و در سرزمین اصلی ایران امن و آسایش حکمفرماست...

از نوشته های ناظم الاسلام کرمانی در تاریخ بیداری ایرانیان درمی یابیم که محفل ها و انجمن های آزادیخواه، پیش از مشروطه، هیچ کتاب آموزش تئوری برای تقویت و تربیت دانش سیاسی خود نداشته اند جز کتاب سیاحتنامه ابراهیم بیگ. ناظم الاسلام یادآوری می کند که این کتاب را روحانیٍ مردم گرا سید محمد طباطبایی به او داده بود و در انجمن مخفی که از فرزانگان و فضلای ناراضی تشکیل شده بود آن را می خوانده اند و «... اهالی انجمن و فداییان بعضی به حالت تباکی (گریه کردن) و بعضی ازکثرت حزن و غم از خود رفته و حالت بهت به آنها دست داده تا چندی حالت یک کلمه سخن گفتی باقی نبود. هم و غم غریبی عارض هر یک گردیده به اوضاع غریبه مملکت و گرفتاری عجیبه این ملت سر به گریبان تعجب و حیرت و سرافکندگی و فکرت فرو برده...