مجموعه "شرح نهج البلاغه "تالیف ابن ابی الحدید مداینی ( 586ـ 656ق .شاعر، ادیب، و فقیه معتزلی) ، طی چهار سال و هشت ماه مطابق با روزهای حکومت علی نگاشته  شده است .کتاب شرح مفصلی است مشتمل بر :معانی و علم بیان، سیر، وقایع و احداث  با اشاره به دقایق علم توحید و عدل، ذکر انساب، امثال، مواعظ، آداب  اخلاقی، و بعضی مسائل فقهی .وی در نگارش این کتاب از منابع فراوانی مانند تاریخ  طبری، مغازی ابن اسحاق، مغازی و اقدی، کامل المبرد، اغانی الکتاب الصفین  نصربن مزاحم، الموقفیات، و الجمل هشام بن محمدالکلبی سود جسته است .ابن ابی  الحدید در این کتاب شرح مبسوطی از ابتدای خروج مغول و فتح ماوراء النهر و خراسان،  عراق و دیگر نواحی و هجوم آنان به بغداد، فراهم آورده است .وی علاوه بر این که  بسیاری از ایرادات و خرده گیری های کسانی که بر وجود و سجع در نهج البلاغه تاکید  داشتند، پاسخ گفته ;نظرات و دیدگاه های معتزلی خود را در آن گنجانده است . مضافا این که در جای جای شرح خود ضمن برتری دادن علی (ع) بر خلفای سه گانه،  موارد نقض و احتمال تحریف برخی از سخنان حضرت علی (ع) را تفسیر و تحلیل نموده  است .