*- عقاید یک دلقک، رمان آلمانی،نوشته هاینریش بل (۱۹۱۷-۱۹۸۵)، ترجمه محمد اسماعیل‌زاده،
ماجرای یک جوان آلمانی( هاینس، شغل انجام حرکات و دلقکی در سالنها و مراسمات)در خانواده ثروتمند، حسابگر و پول دوست و ارتباط با دختری کاتولیک بنام ماری و اینکه هاینس افکاری دینی ندارد. تن به صیغه ازدواج در کلیسا و ثبت در دفتر رسمی نمی‌دهد و ماری بعد از ۵ سال زندگی هاینس را تنها می‌گذارد و با جوانی بنام تسوپفنر کاتولیک ازدواج می‌کند یعنی هاینس را تنها می‌گذارد و من‌بعد هاینس با خاطرات ماری است و اینکه به تک همسفری یا همسری اعتقاد دارد و ماری کاتولیک را زناکار می‌داند. جالب اینکه کاتولیکها مثل مسلمانان صیغه عقد جاری میکند که باید در حضور کشیش باشد و در دفتر ثبت کنند در غیر این صورت بچه‌ها حرامزاده هستند... و اینکه فعالیت نازی‌ها و احزاب دمکرات و کمونیست و کاتولیک و.‌.. بین جوانان و یارکشی آنها در محافل حتی خانگی در زمان جنگ جهانی و... خوانده شده ۱۴۰۰/۲/۱۱
          

            ناامیدی فضای حاکم  بر داستان و بی معنی بودنش و تا جایی که یادمه کمی محتوای جنسی که داشت رو دوست نداشتم.
حدودا ۱۶ ساله بودم که به پیشنهاد اطرافیان خوندم و نصفه ولش کردم.
البته که قلم و کشش داستان خوب بود.
          

            پانزده، شانزده ساله که بودم شاید به توصیه کسی یا جو غالب کتابفروشی ها، از آغوش گرم هری پاتر پرت شدم زیر دست و پای سلینجر و کارور و همین هاینریش بل. البته که از بعضی کتاب‌هایشان لذت بردم و هنوز دوستشان دارم (مثل فرنی و زویی) اما بیشترشان را در رودربایستی صرف با خودم خواندم و اصلا دوستشان نداشتم. 
عقاید یک دلقک از دسته ی دوم بود: خواندنش سخت بود و داستانش جذابیتی برای من نداشت، اما خواندمش و همه جا گفتم دوستش دارم تا شاید بزرگ تر از سنم به نظر برسم. بعدها که بزرگ تر شدم دوباره خواندمش (با یک ترجمه بهتر) اما هنوز هم دوستش ندارم. 
شاید باید برای بار سوم بخوانمش...
          

            داستان از تفاوت پسر خانواده(دلقک) با بقیه شروع میشه . تفاوت عمیقی که در همه‌ی جنبه‌های زندگی  دلقک خودش رو نشون میده. در ادامه‌ی داستان و وقتی رابطه‌ی عاطفی دلقک دچار مشکل میشه، این تفاوت با آدمهای اطراف بیشتر و بیشتر به چشم میاد. داستان به گونه‌ای نوشته شده که میشه به عنوان یک کیس روانشناسی هم مورد تمرین قرار بگیره و البته اونجاهایی که خواننده با  شخصیت‌ها همذات پنداری می‌کنه همونجاییه که میتونه یکسری خصوصیات خودش رو هم بشناسه.
گاهی فلش بک ‌های کتاب به اتفاق‌های قدیمی و درکل سیر داستان گیج کننده می‌شد ولی فی المجموع روند پیش رفتن مطلوب بود.
نکته‌ی مورد توجه اینه که داستان یک مقدار تلخ بود ولی میزان تلخیش برای من به‌شکلی نبود که حالم رو بد کنه.
          

            واقعن چراااا؟؟
ناتور دشت
خداحافظ گری کوپر
و عقاید یک دلقک
سه تا کتابی که عین همن
و واقعن عاشقانشون رو درک نمی کنم!

          

            کتابی در مورد انسانی که به واسطه‌ی انسان‌دوست بودن، در جهان ایدئولوژیک نادیده گرفته ‌می‌شود.
هرچقدر همسر او دلباخته‌ی هویت دینی است، او دلباخته‌ی انسانیت است و همین انسان بودن و وفاداری به انسانیت در روزگار تقدس وحش، از او موجودی ضداجتماع ساخته.
رمانی بسیار خواندنی به‌خصوص با ترجمه‌ی نشر چشمه، منتهی بعید است خواننده‌ی عام آن‌چنان که گفته‌ می‌شود بتواند از این رمان لذت ببرد.
          

            می‌تونم حس کنم که چه رمان قوی‌ای بوده، در زمان خودش. خیلی دل‌م می‌خواست به جای یک آلمانی در دهه شصت میلادی بودم و این رمان رو می‌خوندم و لذت می‌بردم. اما من یک ایرانی‌ام در سال ۲۰۲۲، که هیچ از زمینه‌ی بحث‌های داخل رمان،‌ اسامی و اصطاحات و غیره نمی‌دونه و تازه داره ترجمه‌ی کتاب رو می‌خونه! که گاهی به نظر میاد فقط تحت‌اللفظی منتقل شده.
اگرچه طنز قوی کتاب از دل این‌همه زمان و تبدیل‌های فرهنگی-زبانی عبور و خودنمایی می‌کنه و جزو جذابیت‌هاش هست، ولی هنوز نمی‌دونم که چرا باید یک نفر مثل من این کتاب رو بخونه.
          

            عقاید یک دلقک 
      فلش‌بکِ رابطه‌ی شش‌ساله‌ی یک دلقک به نام شنیِر با دختری به نام ماری است. این رابطه شکست خورده است و دختری که دوستش داشت به واسطه‌ی تفاوت‌های مذهبی از دلقک جدا می‌شود و با مردی کاتولیک ازدواج می‌کند. 
      این رمان بازگوکننده‌ی نحوه‌ی رابطه‌ی دلقکی است که با تمام وجود به ماری علاقه‌مند است اما در این میان مشکل بزرگی وجود دارد و آن این است که دلقک به طور کلی از هرگونه عقیده‌ای فارغ است و در هریک از گرایش‌های مذهبیِ مسیحیِ جامعه‌اش چیزی هست که او را دل‌زده می‌کند. در جایی از کتاب آمده است: 

      گفتم: "کاتولیک‌ها مرا عصبانی می‌کنند، چون آنها انسان‌هایی غیرمنصف هستند" 
      با خنده از من پرسید: "و پروتستان‌ها؟"
      "آنها هم با وجدان مغشوش و تبعیّت کورکورانه مرا مریض می‌کنند."
      در حالی که هنوز می‌خندید پرسید: "و کافرها چطور؟"
	"آنها حوصله‌ام را سر می‌برند، چون فقط درباره‌ی خدا صحبت می‌کنند."

      جمله‌ی آخر این گفت‌وگو را در پایان یادداشت می‌آورم که خلاصه‌ای است از کل کتاب. 
      ماری نمی‌تواند برای بودنِ با دلقک بر اعتقادات خود پا بگذارد. اما تنها داشته و باورِ دلقک علاقه به ماری است. او حتی خود را فراموش می‌کند؛ آنچنان که اگر با تصویر خودش در آیینه روبه‌رو شود وحشت می‌کند و چاره‌‌ی این وحشت تنها یک چیز است: دیدنِ خود در چشمانِ ماری... 
      او حتی اگر به اصرار ماری به جمع‌هایی قدم بگذارد که مطبوع ماری‌ست در نهایت به واسطه‌ی نگاه و نظرِ تندش و البته خشمِ شورشی‌گونه‌اش نسبت به جامعه پایانِ خوشی در انتظار این دیدار نخواهد بود. 
      این دلقک که نسبت به همه‌ی اندیشه‌های جامعه‌اش شوریده است و با تیزبینی دورویی‌های ایدوئولوژی‌ها - از مذاهب مسیحی گرفته تا حتی خدانابوران - را به پیش چشمشان می‌گذارد. چه بسا به همین دلیل تنهاکاری که می‌تواند انجام دهد دلقک بودن است. البته بیش از آن که کسی به او بخندد اوست که همه‌ی تفکراتِ جزمیِ زمانش را به سخره می‌گیرد. 

      آنچه بیش از داستانِ تاریک و تنها و غم‌انگیزِ دلقک مرا تحت تاثیر قرار داد روایت‌هایی‌ست که از شرایط اسف‌بارِ آلمانِ آن زمان بازگو می‌کند. شرایطِ آموزشی مدارس، نحوه‌ی تربیت والدین، نحوه‌ی گسترش و تبلیغ برتریِ نژادی و برای من بدترینشان گزارشِ او از معرفیِ دختران به آتشبارِ ضدهوایی و البته به گمانم اثرگذارترینِ آن بر شنیرِ دلقک نیز همین اتفاق بود: فرستادنِ خواهرش، هنریته، به آتشبار ضدهوایی، آخرین دیدارشان و نحوه‌ی اطلاعِ والدینش به او، خاصّه مادرِ خشک و خسیسش و در آخر کشته شدنِ هنریته... 
      اثر این اتفاق شاید با - به اصطلاح - دلداریِ مادرش پس از رفتن خواهرش به شنیر روشن‌تر شود: 

            امّا وقتی من یک بار دیگر هم مادر نگاه کردم، با صدای ملایمش به من گفت: تو حتما پی خواهی برد که 
            هر کس باید به سهم خود در بیرون راندنِ یانکی‌های جهود از سرزمین مقدّس آلمان تلاش کند. 

      شنیر با این همه قصدی برای فشار یا اجبارِ ماری درباره‌ی عقایدش ندارد. اما این برای ماری کافی نیست. 
فکر می‌کنم آنچه شنیر را بدل به دلقکی الکلی و مالیخولیایی کرده بود ماری نبود. شرایطِ زمانه‌اش بود و از قضا ماری تنها باقی‌مانده‌ی جذّابِ دنیایی بود که دلقک دیگر به آن تعلّقی نداشت 

            "اصلا بگویید ببینم، خود شما چه کسی هستید؟"
            "گفتم من فقط یک دلقک ساده هستم .... در ضمن، یک موجود کاتولیک وجود دارد که
            من به او به شدت نیاز دارم: ماری – امّا شماها او را از من گرفته‌اید."
          

            به نام او

نامِ  هاینریش بل در ایران با رمانِ «عقاید یک دلقک» گره خورده است، همانطور که مارکز با صد سال تنهایی.
شهرتِ این رمان باعث شده که به دیگر آثارِ بُل نظیر «سیمای زنی در میان جمع» و «آبروی از دست رفته کاترینا بلوم »، که منتقدان در انتخابهایشان آنها را بالاتر از عقاید قرار می‌دهند، آن‌طور که باید توجه نشود.

با توجه به نظراتی که از دوستانِ کتابخوانم شنیده‌ام و در فضای مجازی از دیگران مشاهده کرده‌ام، متوجه شده‌ام که مواجهه مخاطبان با رمان «عقاید یک دلقک» به دو شکل است، یا آن را بسیار دوست دارند و از آن به عنوان یکی از بهترین رمانهایی که خوانده‌اند یاد می‌کنند. یا آن را رمانی ملال‌‌آور می‌دانند که به زحمت آن را به پایان رسانده‌اند. و از آنجا که تنها بُل را به این رمان می‌شناسند اگر از آن خوششان نیاید به خیال اینکه سایر آثار او نیز مانند آن است به سراغ آثار دیگر -که از قضا بسیار متفاوت هم هست- نمی‌روند. به عنوان مثال رمانِ «سیمای زنی...» برخلاف «عقاید...» یک رمان پرکشش با ریتمِ تند، شخصیتهایِ فراوان و لحنی هجوآلود است و اگر کسی با دنیایِ بُل بیگانه باشد گمان نمی‌کند که این دو رمان را یک نفر نوشته است.

به نظر من هاینریش بُل، از لحاظ سبک‌شناسیک، با رمانِ نامناسبی به مخاطب فارسی‌زبان معرفی شد. «عقاید...» اولین رمانِ بُل بود که پنج سال پیش از آنکه او نوبل ادبیات را از آن خود کند در سال چهل و نه با ترجمه شریف لنکرانی منتشر شد. اگر رمان دیگری که از لحاظ سبک شخصی بُل جامعیت بیشتری داشت، اولین رمانِ ترجمه‌شده از او بود هم دیگر آثار او شناخته می‌شد و هم «عقاید...» در حدِ یک رمانِ بازاری پائین نمی‌آمد‌.

من برای بار اول که این رمان را با ترجمه بسیار بد محمد اسماعیل‌زاده (نشر چشمه) از آن چندان خوشم نیامد و فاصله بسیار زیادی بین آثار دیگر بُل و این کتاب حس کردم و گمان کردم که واقعا «عقاید...» یک رمانِ عامه‌پسند است که تنها جوانانی را خوش می‌آید که به‌تازگی کتاب به دست‌ گرفته‌اند و می‌خواهند روحیه ابزوردی از خود بروز دهند. ولی بعداً که بیشتر بُل و نشرچشمه را شناختم :) متوجه لزومِ دوباره‌خوانیِ این کتاب شدم. و این دفعه با ترجمه آقای سپاس ریوندی از نشر ماهی .
ترجمه واقعاً خوب بود و اینقدر بهتر از ترجمه نشر چشمه که انگار دو کتاب متفاوت را مطالعه کرده‌ام. البته ناگفته نماند که ترجمه لنکرانی هم ترجمه خوبی‌ست، البته آن نسخه‌ای که انتشارات جامی منتشر کرده است.

و اما در موردِ خودِ رمان؛
داستان در مورد دلقکی‌ست که زمانی یکی از مطرح‌ترین هنرمندانِ آلمان بوده و حال به دلیل اعتیاد به الکل در دورانِ افول خود به سر می‌برد و با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند که مهمترینش این است که معشوقه‌اش -ماری- او را ترک کرده‌است. بیشتر داستان در یک نصفِ روز که هانس اشنیر -دلقک داستان ما- تنها در خانه‌اش به سر می‌برد و از لحاظ جسمی و روحی شرایط بدی دارد می‌گذرد. و در این حال او به صورت غیر خطی داستان مقاطع مختلفِ داستان زندگیش را برای مخاطب واگویه می‌کند. و این امر سبب شده که برخی از مخاطبان یا به علت ترجمه بد یا اینکه خودشان ذوق رشدنیافته‌ای دارند، «عقاید یک دلقک» را رمانی ملال‌آور قلمداد کنند.
در حالی که اینطور نیست. ظرایفی که بُل در شخصیت‌پردازی رو می‌کند به‌واقع بی‌نظیر است او با جزئیاتی تحسین‌برانگیز که در جای جای رمان در باره هر کدام از شخصیتها آورده است، در طول داستان پازل شخصیتی آنها را تکمیل می‌کند، و تصویری بسیار زنده و قابل لمس از هر کدام از آنها به مخاطب ارائه می‌دهد. وجه دیگری که رمان را به شدت خواندنی کرده طنز بی‌نظیری‌ست که بُل در آثارش به کار می‌برد و اتفاقا با یکی از ظریفترینهایش در «عقاید...» روبرو هستیم. بُل در این کتاب به مانند سایر آثارش با طنزی بی‌مانند به نقدِ مذهبِ کاتولیک و سایرِ مناسباتِ رایج در آلمان درگیر جنگ و پس از جنگ می‌پردازد.

و اما آخرین نکته من برای بار اول هم که این کتاب را خواندم در میانه متوجه شدم که این داستان را در جایی دیده و یا خوانده‌ام و زمانی که به صحنه فوق‌العاده رویارویی هانس و پدرش رسیدم متوجه شدم که داریوش مهرجویی فیلم سنتوری را با اقتباس از این رمان ساخته و جالب آنکه در عنوان‌بندی فیلم از آن یاد نکرده. هرچند فیلم فیلم خوبی‌ست و به نظر من آخرین فیلم موفق مهرجویی‌ست ولی از لحاظ اقتباس در کارنامه او جایگاه متوسطی دارد پائینتر از فیلم خوبِ سارا که اقتباسی موفق از عروسکخانه هنریک ایبسن است و بالاتر از فیلمِ بدِ پری که اقتباسی بسیار بد از آثار جی دی سلینجر.
          

            می‌تونم حس کنم که چه رمان قوی‌ای بوده، در زمان خودش. خیلی دل‌م می‌خواست به جای یک آلمانی در دهه شصت میلادی بودم و این رمان رو می‌خوندم و لذت می‌بردم. اما من یک ایرانی‌ام در سال ۲۰۲۲، که هیچ از زمینه‌ی بحث‌های داخل رمان،‌ اسامی و اصطلاحات و غیره نمی‌دونه و تازه داره ترجمه‌ی کتاب رو می‌خونه! که گاهی به نظر میاد فقط تحت‌اللفظی منتقل شده.
اگرچه طنز قوی کتاب از دل این‌همه زمان و تبدیل‌های فرهنگی-زبانی عبور و خودنمایی می‌کنه و جزو جذابیت‌هاش هست، ولی هنوز نمی‌دونم که چرا باید یک نفر مثل من این کتاب رو بخونه.
          

            از قدیم گفته‌اند: حرف راست را از زبان آدم دیوانه بشنو!
عقاید یک دلقک الزاماً عقاید درستی نیست. اما در این داستان عقاید جامعه‌شناختی و روانشناختی یک دلقک مستأصل نسبت به بسیاری از پدیده‌های پیرامون خود ، قابل تامل است. نویسنده ، دلقک قصّه را گاه در جایگاه یک انسان هذیان‌گو و گاه در ساحت یک انسان اندیشمند به تصویر کشیده که خواندنی‌ست!
          

            كتاب در مورد دلقكى است به نام هانس كه پس از شكست عشقى اى كه برايش اتفاق مى افتد شروع مى كند به روايت ماجراى دلقك شدنش. در جريان اين روايت از اختلاف عقايد، سليقه و تفكرش با ساير اعضاى خانواده اش هم سخن مى گويد. از سختى هاى مسير دلقك شدنش تا روزى كه به شهرت مى رسد و زمان حالش كه منتظر يك پيشنهاد است تا بتواند روزگارش را سپرى كند...
          

            داستان در فضای پس از جنگ جهانی دوم و در بحبوحه گرایشات آزاداندیشی دینی و تشکیک های جدی به دین‌ورزی و باورهای دینی روایت می‌شود. هاینریش بل قهرمان داستان خود را دلقکی با باورهای منتقدانه به دین طراحی می‌کند که عاشق دختری با اعتقادات کاتولیکی است، که همین تزاحم باورها سبب می‌شود که ماری پس از ۶سال هانس (دلقک) را ترک کند و با مردی کاتولیک ازدواج کند.
روایت داستان بسیار کند و ملال‌آور است، و قلم بل به نظر من پر از حشوها و جزئیاتی است که کمکی به روند داستان نمی کند. سبک داستان پردازی بل روایت نامنظم و به نوعی ذهن سیال است که بنظر من آنچنان که فاکنر و حتی نویسنده زبده ایرانی عباس معروفی در این سبک خوش‌درخشیده اند، موفق نبوده است. اما جدای از این زوایایی که مرتبط با سبک و سیاق نویسنده است، به زعم من خود داستان نیز چندان قوتی برای بیان مسئله و موضوعِ مدنظرِ بِل را ندارد.