تاریخ اندیشه دینی در صدر اسلام از نزدیک به ربع قرنی که از انتشار مجموعت ششجلدی کلام و جامعه در سده دوم و سوم هجری اثر پروفسور یوزف فاناس (متولد ۱۹۳۴)، استاد بازنشسته رشته اسلام شناسی و زبانهای سامی دانشگاه توبینگن و پژوهشگر نامی عرصت کلام اسلامی میگذرد، این مجموعه بیتردید یکی از منابع پژوهشی درخور توجه بهشمار آمده و پایهای برای تحقیقات متعددی قرار گرفته است.روش جدید بررسی آرای کلامی در چهار حوزه عالم اسلامی و مناسبات آنها با یکدیگر و نیز نسبت میان جامعه و کلام، افقهای جدیدی را در پژوهشهای کلامی گشوده است.تتبع کم نظیر نویسنده و ذکر دقیق ماخذ در پانوشتها، این مجموعه را به گنجینهای ارزشمند برای پژوهشگران در کلام اسلامی مبدل ساخته است.