تاریخ اسلام با دعوت پیامبر اکرم (ص) از مکه آغاز شد و این، همان آغاز حرکت در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی بود. سپس حکومت اسلامی در یثرب شکل گرفت و از آن پس یثرب به مدینه النبی تبدیل شد. از این نام گذاری می توان به صورت نمادین استنتاج کرد که مدنیت اسلامی با این حرکت پایه گذاری شد. پس از انتشار دین اسلام در جزیره العرب، نوبت به گسترش آن در جهان متمدن آن روزگار، شامل بین النهرین، ایران، روم، مصر، حبشه و.... رسید. اوج این گسترش در سده های اول و دوم هجری بود. در این زمان بود که فرهنگ و تمدن نوپای اسلامی با تمدن های کهن جهان مجاور شد و کوشش برای شناخت و انتقال آن تمدن ها به حوزه تمدن اسلامی از سه راه ترجمه، تاسیس کتابخانه ها و انتقال دانشمندان به مراکز علمی و آموزشی جهان اسلام صورت گرفت. از سده سوم تا سده پنجم هـ . ق عصر خودجوشی و شکوفایی تمدن اسلامی بود که این شکوفایی تا حمله مغول و جنگ های صلیبی ادامه داشت. کتاب حاضر جلد نخست از مجموعه «پویای فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» است و طی آن سیر پیدایش و شکوفایی فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی از قرن اول هجری تا حمله مغول بررسی شده است.