روشنفکر، واژه ای مرکب از "روشن" و "فکر" است. روشن یعنی آشکار و عدم ابهام؛ و فکر، یعنی اندیشه؛ و اندیشه یعنی بخشی از فعالیت قوه ی تعقل یا همان نیروی ویژه در وجه ممیز انسان از سایر جانوران. از این رو، روشنفکر، فردی است که اندیشه یا فکری واضح و بدون ابهام یعنی منسجم و منطقی دارد. معنی اصطلاحی روشنفکر که در اوان مشروطه رواج یافت، یعنی کسی که نگرشی متجددانه ـ متاثر از تجدد ـ در امور دارد. این نگرش تحت تاثیر اروپا در تاریخ معاصر ایران به وجود آمده است. قابل ذکر است که روشنفکری با هویت پردازی نسبتی دیرینه و تنگاتنگ دارد. از سوی دیگر روشنفکری و هویت با مدرنیته نیز در ارتباطی وثیق اند و در واقع روشنفکری پروژه ای است مفتوح که ذیل پروژه ی مدرنیته شکل گرفته است. از زمان پیدایی روشنفکری در ایران ذهن اندیشمندان و روشنفکران ایرانی همواره با دو پرسش بنیادین روبه رو بوده است: نخست آن که "ما" در نسبت به دنیای جدید و تمدن مدرن چه جایگاهی داریم و کیستیم؟ و دوم آن که برای بازیابی تعادل ذهنی و بالندگی شخصیتی چه باید بکنیم؟ در واقع در طول تاریخ جدید ایران، روشنفکران همواره سعی در پاسخ گویی به این دو پرسش را دارند. کتاب حاضر گردآوری چندین مقاله با موضوع روشنفکران ایرانی و هویت است. از میان اندیشه گران مورد بررسی، به جز شیخ شهاب الدین سهروردی، بقیه متعلق به دوران معاصر ایران هستند؛ از جمله امام خمینی (ره)، سیدحسین نصر، کاظم زاده ی ایرانشهر، صادق هدایت، جلال آل احمد، رضا داوری اردکانی و... اندیشه ی سهروردی از این رو اهمیت دارد که وی در تلاش برای راهیابی هویتی با بنیان گذاری فلسفه ی اشراق خود، و عرضه ی تفسیری متفاوت از معرفت و نور الهی، پادشاهان و فرزانگان ایران باستان را در زمره ی حکیمان الهی، که از "کیان فره" یا همان نور و معرفت الهی برخوردار بودند، به شمار آورد و از آن ها به اسم و رسم نام برد. در این راه الگویی که شهاب الدین سهرودی در پیکربندی هویت ایرانی به دست دارد، هم از لحاظ روشی و هم محتوا، سنگ بنا و الگویی شد که بعد از او، توسط دیگر اندیشه گران ایرانی، که دغدغه ی هویت داشته اند، مورد پیروی قرار گرفت. یکی از ویژگی های این الگو، هویت است. آن چنان که از محتوای مقالات برمی آید، "خودیابی" مهم ترین مقوله ی اندیشگی مطرح در اندیشه های روشنفکران هویت جوی ایرانی است.