در دفتر چهارم، از سری کتاب های «تاریخ تجزیة ایران»، با رویکردی تاریخی ـ تحلیلی، به بررسی تجزیة شهر قفقاز از ایران پرداخته شده است. طبق بررسی های به عمل آمده با آغاز سدة نوزدهم م. تجزیة دولت ایران در اثر یورش نظامی روس و انگلیس آغاز شد و در فاصلة زمانی سال 1192 تا 1260 خورشیدی، یعنی تنها طی 68 سال، ایران بزرگ تجزیه شد. در این میان در سال 1192 خورشیدی، در دورة سلطنت قاجار، با تحمیل قرارداد «گلستان» به ایران، بخش هایی از سرزمین های قفقاز به اشغال روس ها درآمد. به دنبال آن در سال 1206 خورشیدی، با تحمیل قرارداد «ترکمن چای»، تجزیة سرتاسری قفقاز رخ داد و بدین ترتیب ایران سرزمین های خود را در کرانة دریای سیاه از دست داد و از ارتباط با این آبراه مهم جهانی محروم شد.