یادداشت‌های کمیل ریحانی (3)

          مجموعهٔ تاریخ ایران کمبریج را می‌توان مهم‌ترین مجموعه کتابی دانست که تاکنون دربارهٔ تاریخ ایران نوشته شده است (مجموعهٔ مهم بعدی، مجموعهٔ تاریخ جامع ایران است که در ایران به چاپ رسیده است). تاریخ ایران کمبریج اثری پژوهشی، تحلیلی، متقن و مرجع برای دوست‌داران موضوع تاریخ و به‌ویژه تاریخ ایران است. اصل اثر در ۷ جلد از سوی دانشگاه کمبریج به‌چاپ رسیده؛ ترجمهٔ نخستش در ۱۲ جلد از سوی دو نشر امیرکبیر و جامی؛ و ترجمهٔ دومش در ۲۰ جلد از سوی نشر مهتاب. شخصاً ترجمهٔ نخست را می‌پسندم و به‌سختی در بازار کتاب تهیه‌اش کردم.

این کتاب را باید اکیداً توصیه کرد برای تاریخ‌دوستان. بهره‌گیری از نویسندگان برجستهٔ جهان در نگارش آن، اثری را پیش روی ما می‌گذارد که روایت‌گرِ علمی و بی‌طرفانهٔ تاریخ ایران است. نوع نگاه کتاب و جنبهٔ علمی-پژوهشی آن، هرچند شاید بیشتر علمی و مورد استفادهٔ اهالیِ رشتهٔ تاریخ باشد، اما لحنِ روایت و جذابیت نگارشی آن، اثر را برای عموم مردم نیز قابل استفاده کرده است.
        

          اثر اکسورثی در نوع خود یگانه است. این کتاب از معدود کتاب‌های تحلیلیِ تاریخی است. نویسنده، کتاب را در عین نگارشِ تحلیلی و علمی، جذاب و گاهی با چاشنی داستانی نوشته که سبب می‌شود خواننده احساس خستگی نکند. رویکرد اکسورثی در این کتاب و نگاه او به شخصیت نادرشاه بسیار جذاب و خواندنی است.

تنها نکتهٔ منفی این ترجمه، عدم تطابق تاریخ‌های میلادی با قمری است که مترجم در بسیاری موارد خطا کرده است. در متن زبان اصلی، مبنا تنها گاه‌شماری میلادی است؛ اما مترجم در ترجمه برای سهولت دسترسیِ ذهنیِ مخاطب، تطابق تاریخ قمری را نیز انجام داده، اما متأسفانه این زحمت مترجم تهی از خطا نیست.
        

          بررسی و تحلیلِ علمی، منطقی، منصفانه و بی‌طرفانهٔ تاریخ، مهم‌ترین رکن بازخوانیِ تاریخ است؛ به‌ویژه در موضوع تاریخ اسلام که محل گفتگو و حتی جدال‌های بسیار شده است.
این کتاب از معدود کتاب‌هایی است که این رویکردِ علمی، منطقی، منصفانه و بی‌طرفانه را رعایت کرده است. از نگاه یک به‌اصطلاحِ «بچه‌شیعه» شاید در این کتاب، بسیار موارد خلافِ اعتقاد شیعه یافت شود که البته هم می‌شود؛ اما رویکرد مادلونگ چنان است که هر ذهنِ منصف را به تفکر و تحلیل وامی‌دارد و از موضع‌گیریِ جزمی و مطلق‌گرا برحذر.

مادلونگ از نویسندگان مداخلِ موضوعات اسلام و امامان شیعه در دانشنامه‌های معتبر جهان مانند ایرانیکاست. نویسنده در این مداخل نیز، رویکرد خویش در کتاب جانشینی پیامبر را دنبال کرده؛ اما کافی است مداخل همین موضوعات از نویسندگان دیگر در دانشنامه‌هایی مانند دانشنامهٔ اسلام بریل ویراست یک و دو را بررسی و مطالعه کنیم تا ببینیم ارزش کار مادلونگ در رویکرد علمی، منصفانه و بی‌طرفانهٔ تاریخی در کجاست.