یادداشت‌های سینا محمدی (2)

          وضاح خنفر، دانش آموخته روابط بین الملل است. او به مدت هشت سال مدیرعامل شبکه الجزیره بود که اواخر دوره مدیریت او مصادف شد با خیزش‌های مردمی در کشورهای عربی، موسوم به «بهار عربی». وضاح تحت تأثیر رویدادهای آن زمان دست به تالیف کتاب «نخستین بهار» زد.  

خنفر در این کتاب سعی کرده است با استفاده از ابزارهای تحلیل سیاسی مدرن، رویدادهای دوران پیامبر اسلام ﷺ را بررسی کرده و الگوهای رفتاری و تصمیم‌گیری ایشان را در شرایط مختلف تبیین کند.  

از نقاط قوت کتاب تحلیل سیاسی نظم جهانی-منطقه‌ای حاکم در آستانه‌ی بعثت و تحلیل جایگاه قریش در آن نظم است. نگاه، روش و ادبیات نو و اهمیت به بستر تاریخی و اجتماعی نیز از دیگر نکات مثبت آن است.  

اما ضعف مؤلف در علم حدیث و ارزیابی روایات، کثرت تحلیل‌های شخصی که در دانش آموختگان سیاسی و روابط بین الملل رایج است و تمرکز بیش از حد بر بُعد سیاسی تصمیمات پیامبر ﷺ و نگاه تقلیل‌گرایانه و حداقلی به نقش أصحاب رضی الله عنهم در تصمیمات و راهبردهای ایشان از نقاط ضعف کتاب است.
        

          اغراق نکرده‌ایم اگر که بگوییم غزالی را نه صرفا باهوش‌ترین اندیشمند ایرانی یا باهوش‌ترین اندیشمند مسلمان، بلکه باهوش‌ترین اندیشمند شناخته شده در تاریخ اندیشه جهان می‌توان دانست و با مطالعه‌ی آراء و آثار او، اثبات این مدعا چندان مشکل نیست.

اریک اورمزبی در غزالی‌پژوهی خود در کتاب «غزالی، مجدد اسلام» گرچه به آلات علم عقیده مسلح نیست [و البته در این خصوص انتظاری هم از او نمی‌رود] و در تحلیل عقیده شخصی و تقابل عقیدتی غزالی با باطنیه عاجز می‌ماند و نمی‌تواند حق مطلب را ادا کند؛ اما در فهم ظرایف ادبیات، فلسفه و عرفان نظری و عملی غزالی، به درکی شایسته تحسین و شرحی قابل قبول نائل می‌شود.

او با غور و خوض در رساله‌های غزالی، خاصه «مقاصد الفلاسفة»، «تهافة الفلاسفه»، «المنقذ من الضلال» و شاهکار مشهورش «احياء علوم الدين»، به خوبی نبوغ حیرت‌انگیز غزالی در تألیف این آثار را عیان می‌سازد و اندیشمندی را معرفی می‌کند که از حیث دانش‌اندوزی، كثرت تأليف، دقت علمی و البته تجربه‌ی زیسته و به‌کاربست صادقانه‌ی این تجربه در ساحت اندیشه، هیچ مثالی در متقدمین و متأخرینش ندارد.