یادداشت زینب صاحبیان

        گیرایی و جذابیت داستان و شخصیت ها در کنار جهان شمولی اجتماعی در کلمات و جملات هوگو جوری بازتاب اجتماعی و اخلاقی و حتی سیاسی آن دوران بود و هست که فرانسه ۱۸۱۵ _ ۱۸۱۹ و جلوتر و قبل‌تر از آن سالها را بهتر و پیشتر و بیشتر از هر کتب تحلیلی تاریخ آن دوران با قلمی روان و عامه فهم و در قالب ادبیات داستانی جذاب و خاص خود که بدان مشهور است به تصویر کشیده است.
حتی به گونه ای هوگو فهم اجتماعی و انسانی را فریاد می زند که حتی در فهرست رمانش به جای اولویت زمانبندی وقایع شخصیت هایش ترتیب داستان هارا تعیین تکلیف می کنند!
همانگونه که «بینوایان» برای تاریخ اجتماعی جهان لازم بود
«ویکتور هوگو» برای خلق آن!