یادداشت علیرضا فراهانی

        این‌گونه می‌نویسم که، کتاب روان‌شناسی بالینی فیرس و همکاران، منبعی مهم و جامع و کنکوری است. در دانشگاه‌های ایران در رشته روانشناسی این کتاب تدریس می‌شود و معمولا تا سال‌های دکتری منبع مهمی برای ارزشیابی می‌باشد.

این ویرایش، به دلیل فوت دکتر فیرس، با هدایت ترول، متخصص روان‌آسیب‌شناسی و ارزیابی بالینی، محتوای به‌روز و خوانا ارائه می‌دهد. کتاب بر درمان‌های مبتنی بر شواهد، مدیریت مراقبت‌های بهداشتی و تنوع فرهنگی و جنسیتی در نظریه، پژوهش و عمل تأکید دارد.

چهار بخش اصلی آن شامل مبانی روان‌شناسی بالینی، ارزیابی بالینی، مداخلات بالینی و تخصص‌های این رشته است. موضوعاتی مانند تاریخچه، روش‌های پژوهشی، ارزیابی، تشخیص، روان‌درمانی و مسائل اخلاقی با استفاده از نمونه‌های واقعی بررسی شده‌اند.

این کتاب همچنین روندهای نوظهور مانند مراقبت‌های بهداشتی و حساسیت فرهنگی را پوشش داده و با سی‌دی همراه، شامل ویدئوهای بیماران، به یادگیری کمک می‌کند. نگارش جذاب و تمرکز بر کاربرد عملی، آن را به منبعی کلیدی برای آموزش روان‌شناسی بالینی تبدیل کرده است.

فصل اول: روان‌شناسی بالینی: مقدمه

این فصل روان‌شناسی بالینی را به‌عنوان رشته‌ای علمی و حرفه‌ای معرفی کرده و نقش روان‌شناسان در ارزیابی، تشخیص و درمان را شرح می‌دهد. تفاوت آن با سایر حوزه‌ها مانند روان‌پزشکی و مشاوره روشن شده و مدل دانشمند-کارورز مورد تأکید قرار می‌گیرد.

اهمیت رویکرد مبتنی بر شواهد و چالش‌های معاصر مانند دسترسی به خدمات سلامت روان بررسی می‌شوند. وظایف متنوع روان‌شناسان، از کلینیک تا پژوهش، با نمونه‌های واقعی تشریح شده‌اند.

فصل دوم: مروری تاریخی بر روان‌شناسی بالینی

فصل دوم سیر تاریخی روان‌شناسی بالینی را از قرن نوزدهم تا امروز بررسی می‌کند. نقاط عطف مانند تأسیس کلینیک‌های روان‌شناسی و تأثیر جنگ‌های جهانی بر توسعه این رشته تحلیل شده‌اند.
جنبش‌های روان‌تحلیل‌گری، رفتارگرایی و انسان‌گرایی و نقش سازمان‌هایی مانند APA شرح داده شده‌اند. روندهای جهانی‌سازی و تأثیر آن بر روان‌شناسی بالینی نیز مطرح شده است.

فصل سوم: مسائل جاری و جهت‌گیری‌های روان‌شناسی بالینی

این فصل به موضوعات معاصر مانند مراقبت‌های بهداشتی، هزینه‌های سلامت و مقررات حرفه‌ای می‌پردازد. استقلال روان‌شناسان در عمل خصوصی و چالش‌های اقتصادی بررسی شده‌اند. مسائل اخلاقی، مانند استانداردها و خدمات حساس به فرهنگ، مورد توجه قرار گرفته و تأثیر نسخه‌نویسی روان‌شناسان تحلیل شده است. نمونه‌هایی از چالش‌های عملی ارائه شده‌اند.

فصل چهارم: روش‌های پژوهشی در روان‌شناسی بالینی

فصل چهارم روش‌های پژوهشی مانند مطالعات تجربی، مشاهده‌ای و کارآزمایی‌های تصادفی را معرفی می‌کند. اهمیت تمایز بین اهمیت آماری و عملی و مسائل اخلاقی مانند رضایت آگاهانه بررسی شده‌اند.
نقش پژوهش در توسعه درمان‌های مبتنی بر شواهد تأکید شده و نمونه‌هایی از کاربردهای پژوهشی در عمل بالینی ارائه شده‌اند.

فصل پنجم: تشخیص و طبقه‌بندی مشکلات روان‌شناختی

این فصل به تعریف رفتار غیرعادی و مفهوم بیماری روانی پرداخته و سیستم DSM-IV را معرفی می‌کند. مزایا و محدودیت‌های طبقه‌بندی تشخیصی، مانند خطر انگ‌زدن، تحلیل شده‌اند. سایر سیستم‌های طبقه‌بندی و علل رفتار غیرعادی بررسی شده و نقش فرهنگ در تشخیص مورد توجه قرار گرفته است.

فصل ششم: مصاحبه ارزیابی

فصل ششم به انواع مصاحبه‌های ارزیابی، از جمله ساختاریافته و نیمه‌ساختاریافته، پرداخته و روایی و پایایی آن‌ها را بررسی می‌کند.
هنر و علم مصاحبه بالینی و اهمیت مهارت‌های ارتباطی تشریح شده‌اند. نمونه‌های موردی نشان‌دهنده کاربرد مصاحبه در تشخیص هستند. چالش‌های مصاحبه با جمعیت‌های متنوع نیز مطرح شده است.

فصل هفتم: ارزیابی هوش

این فصل تاریخچه و مفاهیم آزمون‌های هوش مانند WAIS و WISC را بررسی کرده و تعریف هوش را تحلیل می‌کند. مسائل مربوط به روایی و پایایی آزمون‌ها و تأثیر فرهنگ بر نتایج ارزیابی شده‌اند. کاربرد آزمون‌های هوش در تشخیص و برنامه‌ریزی درمان با نمونه‌هایی توضیح داده شده است.

فصل هشتم: ارزیابی شخصیت

فصل هشتم به روش‌های ارزیابی شخصیت، مانند آزمون‌های فرافکن (Rorschach) و خودگزارشی (MMPI)، پرداخته و نقاط قوت و ضعف آن‌ها را تحلیل می‌کند. نقش ارزیابی شخصیت در تشخیص و درمان بررسی شده و تأثیر عوامل فرهنگی بر نتایج مورد توجه قرار گرفته است. نمونه‌های کاربردی ارائه شده‌اند.

فصل نهم: ارزیابی رفتاری

این فصل روش‌های ارزیابی رفتاری، مانند مشاهده مستقیم و گزارش‌های خودنظارتی، را معرفی می‌کند. اصول یادگیری و کاربرد آن‌ها در ارزیابی رفتار غیرعادی توضیح داده شده‌اند. نمونه‌های موردی نشان‌دهنده استفاده از این روش‌ها در تنظیم برنامه‌های درمانی هستند. محدودیت‌های این رویکرد نیز بررسی شده است.

فصل دهم: قضاوت بالینی و تصمیم‌گیری

فصل دهم فرآیند قضاوت بالینی و عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری، مانند سوگیری‌های شناختی، را بررسی می‌کند.
روش‌های بهبود دقت تشخیص و برنامه‌ریزی درمان معرفی شده‌اند. نمونه‌هایی از تصمیم‌گیری در موقعیت‌های پیچیده ارائه شده و اهمیت بازخورد و نظارت بالینی تأکید شده است.

فصل یازدهم: مداخلات روان‌شناختی: اصول کلی

این فصل اصول مشترک مداخلات روان‌شناختی، مانند ایجاد رابطه درمانی و هدف‌گذاری، را بررسی می‌کند. تفاوت بین رویکردهای مختلف درمانی و اهمیت انطباق با نیازهای مراجع توضیح داده شده است. شواهد اثربخشی مداخلات و نمونه‌های کاربردی ارائه شده‌اند.

فصل دوازدهم: روان‌درمانی: دیدگاه‌های روان‌تحلیل‌گری

فصل دوازدهم به رویکردهای روان‌تحلیل‌گری، با تمرکز بر نظریه‌های فروید و مفاهیم ناخودآگاه و انتقال، پرداخته است.
تکنیک‌هایی مانند تداعی آزاد بررسی شده و شواهد اثربخشی این رویکرد تحلیل شده‌اند. نمونه‌های موردی کاربرد آن را نشان می‌دهند. محدودیت‌های این روش نیز مطرح شده است.

فصل سیزدهم: روان‌درمانی: دیدگاه‌های رفتاری و شناختی-رفتاری

این فصل درمان‌های رفتاری و شناختی-رفتاری (CBT) را معرفی کرده و تکنیک‌هایی مانند مواجهه‌درمانی و بازسازی شناختی را شرح می‌دهد.
شواهد قوی حمایت از CBT در درمان اضطراب و افسردگی ارائه شده است. کاربرد این روش در جمعیت‌های متنوع و نمونه‌های موردی بررسی شده‌اند.

فصل چهاردهم: روان‌درمانی: دیدگاه‌های انسان‌گرا و سایر دیدگاه‌ها

فصل چهاردهم به رویکردهای انسان‌گرا، مانند درمان مراجع‌محور راجرز، و سایر دیدگاه‌ها مانند گشتالت پرداخته است. مفاهیم خودشناسی و تمرکز بر لحظه حال توضیح داده شده‌اند. شواهد اثربخشی و محدودیت‌های پژوهشی این روش‌ها تحلیل شده و نمونه‌های کاربردی ارائه شده‌اند.

فصل پانزدهم: روان‌شناسی بالینی کودکان

این فصل به ارزیابی و درمان کودکان، با تمرکز بر اختلالاتی مانند ADHD و اضطراب، اختصاص دارد. تکنیک‌هایی مانند بازی‌درمانی و آموزش والدین معرفی شده‌اند. اهمیت مراحل رشدی و زمینه خانوادگی بررسی شده و نمونه‌های موردی کاربرد این روش‌ها را نشان می‌دهند.

فصل شانزدهم: روان‌شناسی بالینی گروه‌ها و خانواده‌ها

فصل شانزدهم به درمان‌های گروهی و خانوادگی، مانند درمان سیستمی خانواده، پرداخته است. اصول و تکنیک‌های این رویکردها توضیح داده شده و شواهد اثربخشی آن‌ها بررسی شده‌اند. نمونه‌های موردی نشان‌دهنده کاربرد این روش‌ها در حل تعارضات خانوادگی هستند.

فصل هفدهم: روان‌شناسی سلامت و روان‌شناسی بالینی

این فصل نقش روان‌شناسان در مدیریت بیماری‌های مزمن و تغییر رفتارهای ناسالم را بررسی می‌کند. مداخلاتی مانند مدیریت استرس و CBT برای درد مزمن معرفی شده‌اند. همکاری با متخصصان پزشکی و نمونه‌های کاربردی تحلیل شده‌اند.

فصل هجدهم: روان‌شناسی قانونی و روان‌شناسی بالینی

فصل هجدهم کاربرد روان‌شناسی بالینی در زمینه‌های قانونی، مانند ارزیابی شایستگی قضایی، را بررسی می‌کند. مسائل اخلاقی مانند حفظ بی‌طرفی و نقش شهادت کارشناسی تحلیل شده‌اند. نمونه‌های موردی کاربرد این اصول را نشان می‌دهند.

فصل نوزدهم: روان‌شناسی جامعه و روان‌شناسی بالینی

این فصل به مداخلات مبتنی بر جامعه، مانند برنامه‌های پیشگیری و ارتقای سلامت روان، پرداخته است. اصول طراحی این برنامه‌ها و تأثیر عوامل اجتماعی بررسی شده‌اند. نمونه‌هایی از پروژه‌های موفق جامعه‌محور ارائه شده است.

فصل بیستم: روان‌شناسی بالینی و تنوع فرهنگی

فصل بیستم به اهمیت ارائه خدمات حساس به فرهنگ پرداخته و تأثیر فرهنگ، نژاد و جنسیت بر سلامت روان را تحلیل می‌کند. استراتژی‌های شایستگی فرهنگی معرفی شده و نمونه‌های موردی چالش‌های کار با جمعیت‌های متنوع را نشان می‌دهند.