یادداشت محمد میرشاهی

        ### 1️⃣ معرفی کلی کتاب و ساختار اثر  
- **مشخصات فنی**: کتاب با عنوان کامل "دو بال خرد: عرفان و فلسفه در رساله الطیر ابن‌سینا" توسط **شکوفه تقی** تألیف و نخستین بار در سال ۱۳۸۲ در تهران منتشر شد. این اثر در ۳۷۶ صفحه (چاپ اول) و ۳۶۵ صفحه (چاپ دوم، ۱۳۸۷) به قطع رقعی ارائه شده است .  
- **ساختار محتوایی**:  
  - ارائه متن کامل رساله الطیر ابن‌سینا به زبان عربی و فارسی.  
  - بررسی نسخه‌های خطی موجود و منابع مورد استفاده.  
  - شرح زندگی، افکار و آثار ابن‌سینا با تمرکز بر بستر تاریخی و فلسفی.  
  - تحلیل چهاربُعدی رساله از منظر ادبی، عرفانی، فلسفی و تاریخی.  
  - تبیین نمادین "عروج روح" به عنوان محور اصلی رساله .  

### 2️⃣ محورهای اصلی تحلیل کتاب  
#### الف) نسبت عقل و عرفان در اندیشه ابن‌سینا  
- **نقش چهار ابزار معرفتی**: نویسنده استدلال می‌کند که ابن‌سینا در رساله الطیر، دستیابی به "عقل کل" را منوط به چهار عنصر می‌داند: **دانش** (عقل نظری)، **تمرین** (تهذیب نفس)، **تجربه** (مواجهه عملی) و **مکاشفه** (الهام شهودی). این چهارگانه، "دو بال خرد" (عقل و عرفان) را شکل می‌دهد .  
- **بازتعریف مقام پیامبری**: تقی نشان می‌دهد که ابن‌سینا با این رساله، پیامبری را نه صرفاً موهبتی الهی، بلکه دستاوردی انسانی از طریق تعامل این چهار ابزار می‌داند. این نگاه، تفاوت بنیادین با فلسفه ارسطویی دارد .  

#### ب) خوانش نمادین رساله الطیر  
- **تمثیل پرنده به مثابه روح**: کتاب تأکید می‌کند که ابن‌سینا در این رساله، روح انسانی را به پرنده‌ای گرفتار در قفس بدن تشبیه می‌کند که برای رهایی باید موانع را پشت سر بگذارد. این تمثیل، الگویی برای "سیروسلوک عرفانی" ارائه می‌دهد .  
- **تأثیر بر عرفای پسین**: تحلیل‌های تطبیقی کتاب نشان می‌دهد که این تمثیل‌پردازی، الهام‌بخش آثار بعدی مانند **رساله الطیر غزالی** و **منطق‌الطیر عطار** بوده است .  

#### ج) نقد تصویر رایج از ابن‌سینا  
- **فراتر از فیلسوف عقل‌گرا**: تقی با استناد به نمط‌های هشتم تا دهم کتاب "اشارات" ابن‌سینا، تصویر سنتی او را به چالش می‌کشد و اثبات می‌کند که او در پایان عمر، به سمت حکمت اشراقی و ذوق عرفانی گرایش یافت. حتی **امام فخر رازی** نیز این بخش از اشارات را بی‌نظیر توصیف کرده است .  
- **حکمت مشرقی به مثابه پروژه ناتمام**: کتاب توضیح می‌دهد که ابن‌سینا در مقدمه "الانصاف" از طرحی به نام "حکمت مشرقی" سخن گفته که مبتنی بر شناختی فراتر از منطق یونانی بود. رساله الطیر بخشی از این پروژه فکری است .  

### 3️⃣ رویکردهای تحلیلی مؤلف  
- **ترکیب روش‌های پژوهشی**: تقی از سه روش اصلی بهره می‌برد:  
  | روش پژوهش | کاربرد |  
  | **تاریخی-انتقادی** | بررسی نسخه‌های خطی و تحول اندیشه ابن‌سینا |  
  | **تطبیقی** | مقایسه رساله الطیر با آثار عرفای متأخر |  
  | **هرمنوتیکی** | تفسیر لایه‌های نمادین متن با توجه به بافت عرفانی |  
- **پل‌زدن بین فلسفه و عرفان**: کتاب با رد دوگانه‌انگاری عقل/عرفان، نشان می‌دهد که ابن‌سینا این دو را همچون "دو بال" پرنده (عنوان استعاری کتاب) مکمل یکدیگر می‌دانست . این نگاه با اندیشه عرفای کلاسیک مانند **سید حیدر آملی** که شریعت، طریقت و حقیقت را لایه‌های یک حقیقت می‌دانستند، همسوست .  

### 4️⃣ اهمیت تاریخی و انتقادی اثر  
- **بازگرداندن رساله الطیر به گفتمان فلسفی**: پیش از این کتاب، رساله الطیر اغلب به عنوان اثری حاشیه‌ای یا صرفاً ادبی تلقی می‌شد. تقی با تحلیل نظام‌مند، آن را به متن اصلی فلسفه ابنسینایی بازگرداند.  
- **پاسخ به شاعران عرفان‌گرا**: کتاب پاسخی به افرادی مانند **سنایی** و **عطار** است که ابن‌سینا را نماد "عقل نابینا در کوی عشق" می‌دانستند. تحلیل‌ها ثابت می‌کند که او خود واکاوی عرفانی را تجربه کرده است .  

### 5️⃣ محدودیت‌های کتاب  
- **عدم بررسی عمیق منابع نوافلاطونی**: اگرچه کتاب به تأثیرپذیری ابن‌سینا از تمثیل‌پردازی‌های افلاطونی اشاره می‌کند، اما تحلیل دقیقی از نسبت رساله الطیر با متونی مانند "تمثیل غار" ارائه نمی‌دهد.  
- **کمرنگی نقد ساختارگرایانه**: با وجود تمرکز بر نمادها، تحلیل ساختار روایی رساله و الگوی سفر قهرمان در آن کمتر توسعه یافته است.  

### نتیجه‌گیری: چرا "دو بال خرد" اثری پیشگام است؟  
این کتاب با شکستن مرزهای حوزه‌های تخصصی (فلسفه، عرفان، ادبیات)، نشان می‌دهد که رساله الطیر نه یک اثر حاشیه‌ای، بلکه **بیانیه فلسفی-عرفانی** ابن‌سینا در باب امکان وحدت عقل و شهود است. تأکید تقی بر "چهار ابزار معرفتی" به عنوان مسیر تحقق این وحدت، نوآوری اصلی کتاب محسوب می‌شود. این اثر مسیر را برای خوانش‌های نوین از حکمت سینوی گشوده و گامی اساسی در احیای میراث فلسفی ایران زمین است.  

> ✨ **نکته پایانی**: کتاب با استناد به نمط نهم "اشارات"، فریاد ابن‌سینا را طنین‌انداز می‌کند: "سعادت حقیقی، نه در انجماد عقل نظری، که در پرواز روح با دو بال عقل و عرفان محقق می‌شود."