یادداشت سید محمد بهروزنژاد

        «به نام خدا»
رستاخیز پیامبر درونی یا 
تعقل تا مبدأ هستی:

آقای قدردان قراملکی در مجموعه‌‌ی «پاسخ به شبهات کلامی» با رویکردی اشکال‌محور و روشی عقلی_فلسفی به سراغ مهم‌ترین موضوعات علم کلام رفته که اولین آن‌ها خداشناسی است.

فصل اول:کلیات

 در این بخش نویسنده به ارکان مسئله خداشناسی می‌پردازد. ابتدا چند کلامی درباره ضرورت بحث از خداشناسی می‌گوید بعد این سؤال را مطرح می‌کند که اصلاً شناخت خدا امکان دارد؟ سپس پاسخ‌های مختلف به این پرسش را ارائه می‌دهد و بر اساس یکی از آنها پیش می‌رود. او انواع براهین خدا شناسی را ذکر می‌کند و درباره هرکدام توضیح مختصری می‌دهد. مشخص می‌کند که می‌خواهد به روش عقلی و فلسفی خداوند را اثبات کند و در نهایت شبهاتی که به خود این روش هست را پاسخ می‌گوید تا در فصل بعد وارد بحث شود.

فصل دوم:ادله خداشناسی و نقد شبهات منکران

دومین فصل این اثر شامل تقریر براهین اثبات خدا و شبهات مربوط به آن‌هاست. براهین ذکر شده عبارت‌اند از: امکان و وجوب، صدیقین، حدوث، حرکت، نظم، فطرت، معقولیت(دفع خطر محتمل). ابتدا نویسنده هر برهان را به طور فشرده توضیح می‌دهد و سپس اشکالات مربوط به آن را تک به تک ارائه و نقد می‌کند. در این روش به علت ماهیت رفت و برگشتی و گفت‌وگومانند آن، هم خود برهان تبیین می‌شود و هم پاسخ اشکالات برای خواننده روشن می‌شود.
عناوین برخی اشکالات وارده این‌هاست: اختصاص علیت به عالم طبیعت، عدم اثبات خدای ادیان از طریق فلسفه، امتناع اقامه برهان لمی بر وجود خداوند، قدیم بودن عالم ماده با استناد به قانون لاوازیه، بی‌معنایی خلقت از عدم و انکار اصل حرکت.

فصل سوم:دلایل و شبهات ملحدان و نقد آن‌ها

در فصل پیشین براهین موحدین برای وجود خدا را خواندیم اما در بخش سوم نویسنده مهم‌ترین دلایلی که منکران خدا بر نبود وی اقامه کردند را ذکر و سپس نقد و رد می‌کند. دلایلی مانند: ناسازگاری صفات خدا، خدا معلول انگیزه‌های فرد و اجتماع، خدا معلول طبقه بورژوا(نظریه مارکسیستی) و بی‌معنایی گزاره‌های غیرحسی(نظریه پوزیتیویستی).
در این فصل گاهی نگارنده به مناسبت به مطالب بخش قبل اشاره می‌کند و از اثبات گزاره‌های اثبات شده در فصل پیش خودداری می‌کند.

فصل چهارم:پاسخ شبهات توحید

 در سه فصل پیش ما تنها به اثبات وجود خدا پرداختیم و صفات خاصی را برای وی برنشمردیم. در فصل چهارم توضیحاتی درباره توحید و اقسام آن داده می‌شود سپس به سیاق پیشین اشکالات مربوط به توحید نقل و نقد می‌شود.
از عناوین شبهات این بخش می‌توان به این‌ها اشاره کرد: سازگاری تعدد خدا با نظم، مسأله شر و دو خدایی(ثنویت) و اختیار ناسازگار با توحید افعالی.

فصل پنجم و آخر:پاسخ شبهات پیرامون صفات خدا

در این فصل به علاوه توحید صفات دیگری برای خداوند مطرح و تبیین می‌شود. مجدداً در انتها نویسنده شبهاتی را درباره صفات خداوند ارائه و سپس تحلیل و بررسی کرده. به عنوان مثال: تناقض برخی صفات با یکدیگر(رحمت و غضب)، صفات خدا توهم انسان ضعیف و صفات انفعالی و عرضی خدا.

                                             ******

از ویژگی‌های ممتاز این کتاب جست‌وجوی گسترده نویسنده برای یافتن اشکالات اساسی و جاندار به ادله خداشناسی است. اشکالاتی که همچنان به طرق گوناگون مطرح می‌شود و اکثراً رنگ و بویی فلسفی و علمی دارند. 
به عنوان مثال از دیوید هیوم فیلسوف مشهور انگلستانی مستقیم یا غیرمستقیم مطلب ذکر شده، در بخش برهان حرکت نظریات فیزیک جدید مورد توجه قرار گرفته و در فصل سوم روایت‌های روان‌شناسی و جامعه‌شناسی از وجود خداوند نقد و بررسی شده است.
همچنین از آنجا که کتاب دنبال پاسخ‌ به اشکالاتی درباره خود خداست تنها از روشی عقلی برای پاسخ‌دادن استفاده می‌کند و به دلیل اینکه اشکالات مطرح شده اصلاً دم دستی نیستند پاسخ‌ها هم به تناسب آن‌ گاهی سنگین و فلسفی می‌شود. تا جایی که چندین جا نویسنده از صورت‌بندی‌های منطقی برای استدلالش بهره گرفته و از اصطلاحات منطق و فلسفه اسلامی استفاده کرده.

تمام این‌ها باعث شده این کتاب برای مخاطبینِ ناآشنا به منطق و مباحث عقلی مناسب نباشد و بیشتر باعث گیجی آن‌ها شود. همچنین پیش از خواندن این کتاب یک آشنایی قبلی با کلام اسلامی به مخاطب کمک می‌کند بحث را بهتر متوجه شود.

«پاسخ به شبهات کلامی: خداشناسی» را من به پژوهشگران حوزه کلام و فلسفه اسلامی و هرکس دغدغه مواجهه‌ی تماماً عقلی با عقاید را دارد پیشنهاد می‌کنم چرا که نویسنده به خوبی توانسته به ترکیبی مطلوب از گستردگی و عمق در خداشناسی برسد که پایه‌‌ی آن بر تعقل استوار باشد.

پ.ن: مطالب کتاب آنقدر زیاد و جزئی هستند که تنها با یادداشت‌برداری، خلاصه‌نویسی و مرور در ذهن می‌مانند.