به نام او

ما را به سخت جانی خود این گمان نبود
حالا که نگاه میکنم میبینم که چقدر سخت جانم که توانسته ام دویست صفحه از خانه ادریسیها را بخوانم . دوستانی که مرا میشناسند میدانند که چقدر از نیمه کاره رها کردن کتاب بدم میاد و به ندرت پیش میاید کتابی را به انتها نرسانم ولی وقتی که از یک سوم رمان خانه ادریسیها گذشتم احساس حماقت عجیبی بابت بطالت وقتم بهم دست داد
دقیقترین توصیفی که میتوان از این مقداری که خواندم بکنم این است: پرت و پلا 

خانم علیزاده!
ما را به سختخوانیتان این گمان نبود
        

          کتاب "خانه ادریسسها" معروف ترین اثر خانم عزاله علیزاده است. روایت بلندی از مردمی در شهری فرضی به نام عشق آباد که عده‌ای آمده اند تا حق ستم دیدگان را از سرمایه داران و ثروتمندان بگیرند. این عده در خانه ای قدیمی با هم ساکن میشوند و این سرآغاز داستان این کتاب است
کتاب پر است از شخصیتهای متفاوت مثل: وهاب، شوکت، قباد، لقا، خانم ادریسی و ... و نقطه قوت کتاب هم پرداخت دقیق و موشکافانه این شخصیتهاست.شخقصیتهایی متفاوت که همه در کنار هم تنوعی عجیب در این خانه را رقم میزند. کتاب مملو است از بیان جزئیات مکان و اتفاقها. نثر نه چندان آسان کتاب به زیبایی و جزئیات همه فضاها را توصیف میکند.
برای فهمیدن معنی بعضی لغات گاهاً مجبور شدم در اینترنت سرچ کنم و یاد بگیرم. مخصوصا اسامی قسمتهای مختلف خانه و وسایل و ...
رمان خوش خوانی نیست و متن سنگین آن به سختی جلو میرود ولی در عین حال به زیبایی تغییرات از آرمانهای یک انقلاب تا پیاده سازی و انحراف آن را به نمایش میگذارد. شاید استفاده از شهری با اسامی خیابانها و فامیلهای روسی و افرادی با نامهای ایرانی به دلیل دور شدن این فضا از ایران و انقلاب اسلامی باشد تا مجوز چاپ را در اوایل دهه هفتاد شمسی بگیرد
        

          در مجموع خوب بود ولی بخش اول رو بیشتر از بخش دوم دوست داشتم.
تو بخش دوم داستان از ریتم افتاده بود
        

          برای من کتاب پر بود از جزئیات زیاد و بیهوده و ملال‌آور، من از این‌که کتابی با جزئیات به تصویرسازی ذهنی تو کمک کند لذت می‌برم، اما با وجود جزئیات عجیب و زیاد این کتاب، هیچ تصویری از هیچ شخصیتی در ذهنم ساخته نشد! جزئیات گاهی آن‌قدر زیاد بودند که به نظر من متناقض هم می‌شدند!
شاید هم من سردرنمی‌آورم چون هنوز خیلی‌ها معتقدند کتاب شاهکاری است و پر از نماد و عالی است و بی‌نظیر!
اما من دوستش نداشتم، آخرش را هم دوست نداشتم، نامردی است بگویم هیچ جایش را دوست نداشتم، تکه‌هایی بود که به دلم نشست، ولی بیشترش ملال‌آور بود از نظرم.
ناراحت نیستم خواندمش، ولی می‌دانم به احتمال زیاد دلم برایش تنگ نمی‌شود.
        

          نابهنگامی یک صدا

اگر ارزش‌های حاکم بر اخلاق و جهان‌بینی یک جامعه ارزش‌هایی مردانه باشد، زن‌ها راهی ندارند جز این که مردانه تربیت شوند. اشتباه نکنید! منظورم این نیست که زن‌ها در چنین جامعه‌ای شبیه به مردها بار می‌آیند و خصلت‌هایی مردانه کسب می‌کنند. نه! بدتر از آن. زن‌ها در چنین جامعه‌ای به آن چیزی تبدیل می‌شوند که مردان می‌خواهند و از آنان انتظار دارند. زن‌ها کماکان زن‌اند اما صدا ندارند چرا که صدایشان صدایی مردانه است. در چنین جامعه‌ای صدای زنان شنیده نخواهد شد زیرا چنین صدایی اصلاً فرصت شکل‌گیری، پرداخت و بیان ندارد. صدای زنانه صدایی پرلکنت، خام و آموزش‌ندیده است که گاهی در میان هیاهوی کرکننده‌ی مردانه نجوایی می‌کند و به سرعت خاموش می‌شود (دوگانه‌ی کلیشه‌ای «مردان پلید» و «زنان فرشته»؟ نه! مسئله خباثت مردان نیست، فقدان صدای زنانه است. صدایی که خوب یا بد، فرشته‌گون یا شیطانی، اصلاً فرصت بیان نیافته است. مسئله، زنی است که همواره پیش روی ماست اما در واقع وجود ندارد).
در خانه‌ای اشرافی، در عشق‌آباد، چند زن با خصلت‌ها و شخصیت‌هایی متفاوت به هم می‌رسند تا داستان ناکامی‌های زندگی‌شان را روایت کنند. داستان‌هایی متفاوت از عشق‌های ناکام و جفاهای جهان و جامعه‌ی مردسالار، که در یک چیز مشترکند: صدای تمام این داستان‌ها مردانه است. این زن‌ها، خسته از ارزش‌های مردانه‌ای که بر زندگی و عشق حاکم است، در گوشه‌ای تاریک و افسرده پناه گرفته‌اند تا زنانگی خود را بازیابند غافل از این که صدای مردانه‌شان، کماکان آنها را در جهان مردسالاری که از آن گریخته‌اند نگاه می‌دارد. زن‌های این رمان، هر یک به شکلی قربانی ارزش‌های مردسالارانه شده‌اند و صدای زنانه‌شان پرورش‌نایافته باقی مانده است.
انقلابیون به خانه می‌ریزند تا باز هم ارزش‌های مردانه را حاکم کنند. اما این بار، بر خلاف کل تاریخ و سنت چند هزار ساله، چیزی تازه در جریان است: زن‌ها، در برخورد با این فضای خشن، کم‌کم صدای خود را می‌پرورانند و بلند می‌کنند.
از خلال روایت‌های این زن چندپاره، این زن متکثر، کم‌کم صدایی شکل می‌گیرد که در تاریخ رمان فارسی بی‌سابقه است: صدای زنانه. علیزاده خودش را در قالب چند زن پاره‌پاره می‌کند تا به صدایی تازه و زنانه برسد: صدایی که از طریق آن، زن‌ها می‌توانند به خودشان بیندیشند و ارزش‌هایشان را بنا کنند. نتیجه، یکی از درخشان‌ترین رمان‌های فارسی است: «خانه‌ی ادریسی‌ها» یا، با چه زبانی خود را در مقام یک زن به جامعه بازگردانیم.
        

          کتاب داستان تقابل افرادیه که نماینده دو گروه در اجتماعِ شهرِ خیالی به نام عشق آباد هستند؛
خانواده اشرافی نه چندان خوشبخت ادریسی که فقط سه عضو از اون باقی موندن به همراه خدمتکارشون.
 و طبقه ی کارگر ملقب به آتشکارها که به تازگی انقلاب کردن (در واقع چیزی شبیه به انقلاب کمونیستی هست) . و با واژه قهرمان مورد خطاب قرار میگیرن.
خونه ادریسیها تبدیل به خونه اشتراکی میشه و حالا باید با عده ای از این قهرمان ها زندگی کنن.
 همه ی اعضا خانواده ادریسی رویا بین هستن هر کدوم از این ها حسرتی دارن و با یاد و خاطره اون حسرت ها زندگی میکنن. و تمام قهرمان ها سرگذشتشون به طور جداگانه در بخش دوم کتاب تعریف میشه.
تمام آدمها شخصیت پردازی شدن و دارای ویژگی رفتاری خاصی هستن که در نهایت دچار تحول میشن ولی این تحول صرفا در تفکراتشون هست و این ویژگی های رفتاری دست نخورده باقی میمونه.
جزئیات در کتاب زیاده خیلی خیلی زیاده وقتی صحنه ای توصیف میشه جز به جز اون تصویر میشه با جملات کوتاه و شاعرانه. 
لحن کتاب کاملا شاعرانه ست . 
بیشتر از خود بن مایه داستان شکل نگارش اون برام خیلی تحسین برانگیز بود . کلمه به کلمه کتاب با دقت کنار هم قرار گرفته جمله بندی ها همونطور که گفتم کوتاهن و هدف دارن. دیالوگ هایی که غزاله علیزاده تو دهن شخصیت ها میگذاره و موقعیت هایی که خلق میکنه به نظر من جادویی میومدن.
        

          ناتمام رهایش کردم و طبعا جایی هم برای امتیاز دادن نیست وقتی کل کتاب را نخوانده‌ای...
        

          معرفی رمان ایرانی « خانه ادریسی‌ها » 📖
#غزاله_علیزاده
اگر بخوام #خانه_ادریسی‌ها رو در یک جمله خلاصه کنم ، میتونم بگم ؛رمانی چندلایه و عمیق با داستانی تمثیلی و ساده.
رمان خانه ادریسی‌ها، مشهورترین اثر غزاله علیزاده است که در سال ۱۳۷۰ در دو جلد به چاپ رسید و سه سال بعد از مرگ نویسنده ، در سال ۱۳۷۸، برنده لوح زرین و جایزه بیست سال ادبیات داستان‌نویسی شد.
داستان کتاب خانه ادریسیها، درباره شهری است به نام عشق آباد و گروهی به قدرت رسیده که وارد شهر شده‌اند تا حق مظلومین را از ثروتمندان بگیرند و آنها را از خانه هایشان بیرون کنند.
کل ماجرا در یک خانه بزرگ و قدیمی می‌گذرد. ادریسیها نخستین ساکنین خانه هستند: مادربزرگ زلیخا (خانم ادریسیها)، لقا (دختر میانسال خانم ادریسیها که عمرش را به تنهایی و دور از مردها به گذرانده است)، وهاب (نوه پسری خانم ادریسیها که در خارج تحصیل کرده ) و یاور (باغبان پیر خانه).ساکنین خانه خود را در خانه و خاطرات گذشته زندانی کرده‌اند. آنها هرگز خانه را ترک نکرده‌اند و به گفته وهاب علتش « خو گرفتن، ناچاری و تن آسایی بوده است ». این خانه پر از رخدادهای شگفت انگیز، اندوهگین و عجیب است.
به نظر می‌رسد که سرنوشت زنان در نسل‌های مختلف یکی از دغدغه‌های غزاله علیزاده در کتاب خانه ادریسی ها بوده است. او در این رمان سرنوشت چند زن از این خاندان را به صورت کلیدی مورد پردازش خود قرار داده است. زنانی که هر کدام به گونه‌ای یا زندگی خود را از دست داده‌اند یا حق شاد زیستن را.

پ.ن ۱: گرچه سبک رمان رئال (واقع‌گرایانه) است اما اکثر  روایت‌ها و دیالوگ‌ها نمادینند و تمثیل‌ها و توصیفاتی که در متن استفاده شده ،نشاندهنده باورها و جهان‌بینی نویسنده و همچنین مناسبات اجتماعی افراد و یا کاراکترهاست‌.
و البته میشه گفت که گاهی نگاه غزاله به محیط، مکان‌ها و شخصیت‌ها، شاعرانه و فراواقعی است به همین دلیل گفتارها در سطح یک مکالمۀ معمولی صورت نمی‌گیرد و همین امر موجب سخت‌خوانی این رمان شده است .
پ.ن۲: پیشنهاد میکنم این کتاب رو بدون وقفه و آهسته و باتمرکز بخونید و حتما قبل از شروع کتاب ،خلاصه‌ای ازش در ذهن داشته باشید تا هنگام رویارویی با حوادث و کاراکترهای متعدد، رشته داستان از دستتون در نره.
پ.ن۳: خوندن این رمان رو به همه توصیه نمی‌کنم.اگر از طرفداران داستان‌های بی‌تکلف و روان هستین ، این کتاب رو نخونید .

        

          کتابی که باعث شد ادبیات فارسی رو دنبال کنم و قلم غزاله علیزاده رو بپرستم.
        

          بانوی پیر نفس عمیقی کشید:« سالهاست که چیزی در ته وجود تو مرده. دست‌کم لقا زندگی را با -نفرت-  در چنگ دارد، اما تو چی؟ حتی نفرت هم نداری؛ چقدر ملال آور است. »
        

          اگه بخوام ۱۰ رمان برتر ایرانی معرفی کنم، این رمان قطعا جزوشونه
رمانی که علیزاده در هفت سال نوشت

 وقتی این رمان رو شروع می‌کردم بیشتر به خاطر شناخت دقیق‌تر این «پری کوچک غمگین» و رازآلود بود. اما واقعا خود رمان جذابیتی به همون اندازه برام پیدا کرد.

 برای منی که علاقه‌م به نوشته‌هایی با شخصیت‌های محدود و توصیفات کمه، این‌که چنین اثری باز هم برام جذاب بود، یعنی نویسنده کارشو خوب انجام داده.
کلمات انگار با پنس کنار هم چیده شدند. گاهی توصیفات ان‌قدر دقیق و رنگارنگ و خاص بود که گویی تابلوی نقاشی بودند تا چند سطر جمله.
 (به نقل از اطرافیان، غزاله دایره لغات خیلی وسیعی داشت‌. به حدی که سپانلو در مستند «محاکات» ذکر می‌کنه که بارها در اشعارش از نظرات علیزاده بهره گرفته)


 از دیگر نقاط قوت این رمان شخصیت‌پردازی قوی‌، علی‌رغم تعداد زیاد شخصیت‌ها بود.
نویسنده موفق شده بود برای هر شخصیت یک هویت مجزا بسازه و کاری کنه که مثل یک انسان واقعی بهشون عاطفه پیدا کنیم.
 چیزی که خیلی نظرمو جلب کرد سیر تغییر شخصیت‌ها در طول داستان و عوض شدن احساسات و قضاوت‌های ما نسبت به هر کدوم از این افراد بود و بخش دوم که به گذشته هر کدام از «قهرمان‌»ها می‌پرداخت، برای من یکی از جالب‌ترین بخش‌های کتاب بود.

وقتی کتاب رو می‌خوندم مدام با خودم می‌پرسیدم چه‌طور تونسته دچار تکرار شخصیت‌ها و تک‌صدایی نشه و دیدگاه‌های متخلف و به این اندازه کارکتر‌هایی جدا از وجود و ذهن خودش بسازه و خب شاید بررسی زندگی اعیانی غزاله و حضور همیشگی آشپز و خیاط و... در خانه‌اش برای فرار از احساس تنهایی‌، بتونه تا حدی جواب این سوال رو بده.

نکته جالب دیگه نوع نگارش رمانه،‌ غزاله با  چشم‌ها رو با چشم‌بندی سیاه می‌بست، در تصورات خودش غرق می‌شد ، مدتی بعد به حرف می‌آمد و منشی کنار تختش شروع به نوشتن می‌کرد.

«سلمی الهی» تو مصاحبه‌ای اشاره کرده، مادرش گاهی به حدی در شخصیت‌های مختلف داستان غرق می‌شد که لحن و صدایش با قرار گرفتن در پوسته هر کدام از قهرمان‌ها تغییر می‌کرده.

غزاله اهل ادبیات کلاسیک و به‌خصوص ادبیات روس بود، که تاثیراتشو در رمان خانه ادریسی‌ها هم می‌شه دید.


حالا یه‌کم بیشتر بپردازیم به این رمان:

خانه‌ی ادریسی‌ها یکی از سیاسی‌ترین آثار داستانی ایرانه.
این رمان با توصیفی از یک خانه اشرافی بزرگ و قدیمی در عشق‌آباد شروع می‌شه، که حالا از آن تجملات و افراد خاندان، فقط ۴ نفر باقی مانده‌‌اند.
خانم ادریسی بزرگ و دخترش «لقا» و نوه پسری‌ش «وهاب» و خادم باوفایشان «یاور» که هرکدام به‌گونه‌ای در انزوای خود دست و پا می‌زنند. و البته خاطرهٔ پررنگ دختر زیبا و فوت‌شدهٔ خانم ادریسی «رحیلا»، که مدام در خاطرات وهاب برای ما در هاله‌ای از رمز و راز و زیبایی و عطر کشمیر توصیف می‌شود.

در بیرون خانه نیز به تازگی انقلاب بولشویکی به پیروزی رسیده و خانه خاندان ادریسی هم به عنوان خانهٖ عمومی برای سکونت بعضی از «قهرمان‌»ها (لقبی برای افراد طبقه کارگر)، انتخاب و به صورت اشتراکی بین خانواده و انقلابیون تقسیم می‌شه. که البته این‌‌بار با حکمرانی قشر ضعیف بر طبقه بورژوا :)

اضافه شدن شخصیت‌های متعدد و ایفای نقش پررنگ هر کدوم و اثری که شخصیت‌های افزوده‌شده بر این چهار شخصیت اصلی می‌ذارن، چارچوب کلی داستان رو شکل می‌ده.

این کشش و تقابل بین مردم معمولی و آخرین بازماندگان اشرافیت و کم‌کم به درک یک‌دیگر رسیدن و گویی جمع شدن اضداد و فهم مفهوم انسانیت و درد و رنج مشترک در سراسر این اثر به خوبی بسط داده شده.

 گفتگوهای بین وهاب با افراد «آتش‌خانهٔ مرکزی» و جوانان تندروی انقلابی، به خوبی کاربرد غلط از ایدئولوژی‌های خوب را نشان داده و این‌که چه‌گونه نظریاتی که قراره آرمان‌شهر بسازند، می‌تونن منجر به پادآرمان‌شهر بشن.

خوندن این رمان رو خیلی زیاد توصیه می‌کنم و اگه با توصیفات و حجم زیاد میونه خوبی ندارید هم می‌تونین با صدای «سلمی الهی» دختر غزاله و بیژن، این کتاب رو گوش بدین
حتی اگه پنجاه صفحه اولش هم جذبتون نکرد یا احساس سردرگمی کردید بهش زمان بدید مطمئنم پشیمون نخواهید شد :)

و اگه خواستید بیشتر درباره غزاله علیزاده بدونید، پادکست «چنین شد»، شماره پانزدهم قویا سفارش می‌شه.
همچنین مستند «محاکات» ساخته پگاه آهنگرانی 
        

          عاشقش شدم.
        

          کتاب اول رو واقعا دوست داشتم و کتاب دوم رو واقعا دوست نداشتم.☹
در کتاب اول، سیر روایت، سرعت پیشرفت داستان، شخصیت پردازی و فضاسازی واقعا خوب بود. 
اما در کتاب دوم، انگار رشته‌ی کار از دست نویسنده در رفت. همون شروع کتاب اینجور احساس می‌شد که مدت زیادی از اتفاقات کتاب اول گذشته ولی فقط چند روز گذشته بود. با این حال، شخصیت‌ها به شدت تغییر کرده بودند. فضاسازی‌ها هم چندان ملموس نبود‌ و گاهی رفتار شخصیت‌ها به شدت اغراق‌آمیز می‌شد. در کنار این‌ها، چیزی که اذیتم می‌کرد سرعت پیشرفت داستان بود. در کتاب دوم بعضی اتفاقات معمولی خیلی کش داده می‌شد در حالی که به اتفاقات مهم پرداخته نمی‌شد. بزرگ‌ترین ضعف کتاب هم از همین موضوع براومده بود؛ دگرگونی ناگهانی و کم‌وبیش غیرمنطقی و بی‌دلیلِ رفتار و اندیشه‌های شخصیت‌ها.
فکر می‌کنم کتاب دوم بیشتر از داستان، تکرار بود؛ تکرار همه‌ی چیزهایی که در جلد اول گفته شده بود. کاش نویسنده با چند فصل کوتاه، پایان‌بندی رو به کتاب اول وصل می‌کرد و اصلا کتاب دوم رو نمی‌نوشت.

با این همه، خواندن خانه‌ی ادریسیها خالی از لطف و لذت نیست.
        

          خانه‌ی ادریسی‌ها یکی از بهترین رمان‌های سیاسی-اجتماعی ایرانه. در شروع کتاب چهار نفر در خانه‌ی مجلل ادریسی‌ها زندگی می‌کنند، خانم ادریسی، دخترش لقا، نوه‌ی پسریش وهاب و مستخدم خونه یاور. خانه‌ی ادریسی‌ها در شهر خیالی عشق‌آباد قرار داره. این کشور اخیراً دچار انقلاب شده، یک انقلاب کارگری-کمونیستی. داستان از جایی شروع میشه که آتشکارها به خانه‌ی ادریسی‌ها میان و پس از بازدید اعلام می‌کنند به زودی افرادی برای استقرار در این خانه به اونجا میان و در واقع این مکان یک خانه‌ی اشتراکی میشه. چندین نفر به خانه‌ی ادریسی‌ها میان و زندگی مشترک افراد طبقه‌ی کارگر و فقیر با افراد مرفه(از دید تازه‌واردان) شروع میشه. این کتاب به جز نقد جریان سیاسی آشنای موجود در کتاب به مسائل مهم اجتماعی دیگه‌ای می‌پردازه که چه بسا مهمتر از نقدهای سیاسی باشه. اولین موضوع تغییر و تطبیق افراد مختلف در شرایط مختلف. نکته‌ی بعد نقد ظلمی که به زنان شده در طول نسل‌های مختلف، از خانم ادریسی و دختر عموی زیباش، تا دخترانش رحیل و لقا و حتی عروسش رعنا و زنان تازه‌وارد به خانه حتی قوی‌ترین اونها، قهرمان شوکت. موضوع بعدی موجود در کتاب، موضوع عشقه، هرچند کمرنگ‌تر از بقیه‌ی مسائل. کتاب شخصیت‌پردازی خیلی خوبی داره و برای ساخته و پرداخته شدن این شخصیت‌ها نیاز به موقعیت‌های زیادی داره و این موقعیت‌ها گاهی باعث کسل کننده شدن کتاب میشه، اما من این مورد رو جزو عیوب کتاب نمی‌دونم چون هر کتابی که بیش از ۵۰۰ صفحه باشه اونم در دسته‌های سیاسی، اجتماعی، درام و ... که ماهیت هیجانی ندارند، خواه ناخواه گاهی کسل کننده میشه. سبک کتاب من رو یاد نویسندگان روس میندازه. کتاب جذاب به معنای سرگرم کننده بودن نیست اما از نظر «حرف برای گفتن» داشتن بسیار جذاب و خواندنیه.ه
        

          وای! وای! وای! 
حدود ۲۰ درصد کتاب رو تحمل کردم تا ببینم میتونه کاری بکنه یا نه. 
پیش خودم گفتم مگه میشه ۶۰۰ صفحه رمان بنویسه و هیچ قلابی توش نباشه؟! رفتم بقیه یادداشت‌هارو خوندم و فهمیدم بهترین موقعست که کتاب رو از قفسه در حال خواندن حذف کنم و تموم این ۲۰ درصد رو دور بریزم. اخه چقدر یه متن میتونه نچسب و پوچ و بی جذابیت باشه؟! 
اصلا اسم کتاب به ما یه تصویر صمیمی و با جزئیات میده ، بعد اونوقت تمام مکالمه‌ها با زبان معیار؟!
خداوندا. خیلی بد بود این کتاب.
        

          درباره زنبورهای گیر کرده در عسل!


یکی از جدی ترین جریان های داستان نویسی ایران جریان مکتب جنوب است که مهم ترین ویژگی آن را میتوان واقعگرایی شفاف آن دانست. داستان نویسان مکتب جنوب تحت تاثیر رمان های انگلیسی که توسط استعمارگران در شهرهای خطه جنوب وارد شده بود قرار داشتند. دکتر قهرمان شیری در کتاب ارزشمند «مکتب های داستان نویسی در ایران» ضمن برشمردن ویژگی های روایی مکتب جنوب به نام های مهم ترین نویسندگان این مکتب از جمله صادق چوبک، سیمین دانشور و احمد محمود اشاره میکند. تقریبا همه نام ها نویسندگانی کاملا رئالیست هستند که اصول علیت واقعگرایی در آثارشان قابل مشاهده است. هر اتفاقی می افتد دلیل روشنی دارد و هر کاری از شخصیتی سر میزند انگیزه واضحی.
اما این مقدمه برای نوشتن از رمانی که متعلق به مکتب جنوب نیست چه لزومی دارد؟ به نظرم لزوم آن اشاره به عنصری در ذهن آدمیزاد است که نقطه مقابل واقعگرایی است: شهود.

*شهودی تر از این ممکن نیست!

«خانه ادریسیها» شاید شهودی ترین رمان ایرانی است که میتوانید پیدا کنید. فقط همین دو سطر آغاز رمان را به عنوان گواهی محکم مدعایم می آورم:

"بروز آشفتگی در هیچ خانه یی ناگهانی نیست؛ بین شکاف چوبها، تای ملافه ها، درز دریچه ها و چین پرده ها غبار نرمی می نشیند، به انتظار بادی که از دری گشوده به خانه راه بیابد و اجزاء پراکندگی را از کمینگاه آزاد کند."

این توصیف به شدت بر عنصر روانشناختی شهود متکی است و بیان کننده نگرشی که ذهن منطقی نمیتواند آن را بپذیرد. اما غزاله علیزاده از همان جملات ابتدایی رمانش قرارداد روایی را با مخاطبش میبندد: تو قرار است رمانی کاملا شهودی بخوانی! رمانی که بین آدمها تارهای نامرئی روابطی کشیده شده که غیرقابل توضیح اند. انگیزه ها هم غیرقابل توضیحند. ترس ها هم همین طور. همه چیز در دنیای غیرقابل اثبات شهود فهمیده میشود و اگر شما یک مخاطب منطقی و حسی باشید همان اول کتاب را به کناری پرتاب میکنید.
البته اگر این اندازه خشن نباشید و فقط بخواهید با یک رویکرد نقادانه با اثر برخورد کنید میتوانید کتاب را پرتاب نکنید و فقط آهسته آن را ببندید و به کناری بگذارید. چرا که تا پایان راه نگرش نقادانه (منظور نقد ادبی نیست) بر شما بسته است. چرا؟ شاید به این دلیل ساده که در کتاب «راهنمای تفکر نقادانه» بیان شده است:

"اشکال اصلی شهود این است که امری خصوصی است؛ دیگران راهی برای تشخیص قابل اعتماد بودن آن ندارند. بنابراین، وقتی عقاید شهودی باهم نخوانند، که اغلب هم همین طور است، مبنای محکمی نداریم که تصمیم بگیریم کدامشان را قبول کنیم. افزون بر این، شهود بیشتر بر پردازش ناخودآگاه اطلاعات توسط ذهن متکی است و این نوع پردازش، شواهد مربوط به موضوع را تا حد زیادی نادیده می گیرد و به شدت یک سونگرانه است."

و این یک سونگری که برخی مخاطبان را خسته میکند برای بسیاری که تارهای دریافت روانی و زیباشناختی شان را به راحتی با آن کوک میکنند بسیار دلپذیر است. شهود چنان پررنگ است که جای خالی تنوع مکان را پر کرده و در 300 صفحه ابتدایی که کتاب نخست از این رمان حجیم را ساخته ما حتی یک بار هم از خانه ادریسیها خارج نمیشویم و در کتاب دوم هم به ندرت از خانه خارج میشویم یا حتی به بیرون سرک میکشیم. 
مناسبات واقعیت چه جوی حقیری است برای شخصیت هایی که به این سادگی میتوانند با قدرت شهودشان از روی آن بپرند:
"بیا فرار کنیم بیا مرا بدزد از چی میترسی؟ خانه مثل زندان شده دلم میخواهد با تو باشم چشمهایت را از من نگیر صبح شنبه اول اسفند از درز پرده نگاه کردم کوچه خالی بود و دنیا .هم چرا نبودی؟ چرا؟ دیوار برهنه بود پالتو بلندت را کجا برده بودی؟ باز زیر کدام پنجره می ایستادی؟ در مسیر کی گل می ریختی؟ آه بوی بنفشه .کوهی کاش به جای نیلوفری که از باغ ما چیدی و در جیب کتت گذاشتی مرا در جیب میگذاشتی همه جا با خودت میبردی."
شهود که یکی از عناصر مهم مطالعات تیپ شناسی شخصیت در مکتب کارل گوستاو یونگ است، انسان ها را به دو دسته حسی و شهودی تقسیم میکند. داریل شارپ که اثری در زمینه تیپ شناسی شخصیت تالیف کرده یکی از مثالهای یونگ درباره تفاوت نگرش فرد درونگرای حسی با فرد درونگرای شهودی را مطرح میکند:
يونگ مردی را مثال می زند که دچار حمله ی سرگیجه شده است. در حالی که فرد درون گرای حسی به جنبه های فیزیکی اختلال توجه کرده و همه چیز اعم از کیفیت، شدت، روند، عامل ایجاد و مدت زمان آن را دریافت میکند، درون گرای شهودی اعتنایی به هیچ کدام از اینها ندارد. به جایش به دنبال جزئیات تصاویری می رود که در اثر بیماری ایجاد شده اند.
این وضعیت شباهت بسیار زیادی به وضعیت شخصیت های اشرافی مالک خانه ادریسی ها دارد. هم وهاب، هم لقا، هم تا آنجا که میدانیم رحیلای مرحوم به شدن درونگرا و شهودی هستند. به جای اینکه جنبه های فیزیکی مسائل را ببینند، به تصاویر ذهنی خودشان توجه میکنند و اجازه میدهند هر حادثه ای تداعی گر یک خاطره قدیمی برایشان باشد تا به وسیله شهود خود وقایع را تفسیر و داوری کنند. این همه درونگرایی و شهود چنان آنان را منفعل کرده که حتی مهم ترین رابطه عاشقانه کتاب یعنی علاقه وهاب به رکسانا هم کاملا ناکام میماند، بدون اینکه وهاب موفق شود حتی یک قدم به این دختر (که به او بی میل نیست) نزدیک شود، در حالی که در ظاهر هیچ مانع خاصی هم در میان نیست. به همین ترتیب لقا و رحیلا و خانم ادریسی هم در واقع هیچ کنش موثری ندارند و هرچه کرده اند در گذشته کرده اند و حالا مثل زنبورهای گیر کرده در عسلی هستند که خودشان ساخته اند.

*این همه ی شهود نیست!
اما چه حیف است اگر شهود را صرفا یک مفهوم روانشناختی در نظر بگیریم و فراموش کنیم در ادبیات کهن عرفانی ما چه سابقه طولانی و نقش پررنگی دارد.
اینجاست که باید یادآوری کرد دکتر قهرمان شیری در اثر تحقیقی-تحلیلی شان که ذکر آن رفت غزاله علیزاده را در کنار محمود دولت آبادی یکی از مهمترین نویسندگان مکتب خراسان میداند. این هم به اعتبار شیوه داستان نویسی علیزاده و هم به اعتبار اصالت خراسانی او بیان شده است. به علاوه این رمان که بی تردید مهم ترین اثر علیزده است در عشق آباد ترکمنستان میگذرد. شهری که فاصله بسیار کمی تا مرزهای جغرافیایی امروز ایران دارد و قطعا شهری در خراسان بزرگ فرهنگی است.
بنابراین خانه ادریسی ها با اینکه فقدان معنویت دینی در آن واضح است اما ناگزیر با ادبیات عرفانی ما در گفتگوست و فهمیدن این چندان سخت نیست: عشق آباد فقط یک مکان جغرافیایی نیست (چرا که علیزاده تلاشی برای بازنمایی ویژگی های جغرافیایی و بومی نمیکند) شهری است که با عشق آباد شده است و حالا با تکان های یک زلزله سیاسی اجتماعی در حال ویرانی است.

*خوانش جامعه شناختی خانه ادریسی ها
اگرچه تمام کتاب اول عرصه تقابل شدید اشرافیت مالکان خانه ادریسیها با پا برهنگانی ست که با دستور نظام آتشخانه مجاز به سکونت در این خانه بزرگ شده اند، اما باید گفت غزاله علیزاده بیش از آنکه رمانی ضد کمونیستی نوشته باشد، رمانی ضد اجتماعی نوشته است. از فردیت محض طرفداری کرده است و وجه اجتماعی آدمها را مطلقا بی معنی و مخرب نشان داده. بالاخره هیچ تلاش اجتماعی شخصیت ها برای کمک به دیگران و بهبود وضعیت اجتماع به سرانجام نمیرسد. انسان ها فقط در وضعیت دو به دو میتوانند همدیگر را عمیقا درک و به هم کمک کنند. 
اگرچه ورود تعداد زیادی نماینده های توده مردم به این خانه بزرگ، زندگی آرام چند نفر اشرافی را خراب میکند اما با خودش نجات روانشناختی آنها را به همراه دارد. مثلا وهاب که یک جوان درونگرای شهودی منفعل است ناگهان نشان میدهد که در تیراندازی تا چه حد میتواند چیره دست باشد و لقا که دقیقا ویژگی های برادرزاده اش را با شدت بیشتری دارد وقتی مجبور به بالا رفتن از نردبان میشود، چشم انداز بیرون خانه را بعد از مدت ها میبیند و آرامش می یابد.

*شخصیت پردازی و قصه گویی در خانه ادریسیها
البته هرچقدر لقا و وهاب و خانم ادریسی که صاحبان خانه هستند خوب پرداخت شده اند، شوکت و برزو تیپ هستند و دهان باز نکرده میشود فهمید قرار است چه بگویند. اگر کتاب اول در ساختن و پرداختن شخصیت ها قوی تر است یک علت آن کنتراستی است که از برخورد شخصیت ها ایجاد میشود و مخصوصا ساکنان اشرافی خانه بی مهابا توسط نمایندگان طبقه فرودست مورد نقد و بلکه هجوم قرار میگیرند:
«زندگی سخت است آقای ناز پرورده تازه خرجی خواهر شل و مادرم را هم میفرستم در شهر دوری زندگی میکنند برف که میبارد نامه های ما به هم نمی رسد. اما تو آقازاده دو هزار کتاب ،داری فقط برای !خودت سر تا تهش چرت و پرت میخوانی و مثل اسفنج توی خودت میکشی کی نفعی ازش برده؟ خودخواهی عقیمی وقتی که بچه بودم پول شامم را میدادم کتاب کرایه میکردم فقط برای یک شب در نور کم سوی فانوس تا سپیده دم میخواندم.» 
هرچه کتاب اول در شخصیت پردازی قوی است در قصه گویی کند است و بالعکس همین نسبت در کتاب دوم حاکم است. انگار علیزاده که متوجه میشود انبوه شخصیت های فقیری که وارد خانه ادریسی ها کرده مثل توده ای ناشناخته مانده اند و با تعریف کردن قصه های جذاب هر کدام، جنبه قصه گویی اثرش را تقویت میکند. در کتاب دوم داستان حتی کمتر از آنچه در کتاب اول پیش رفته بود پیش میرود. چرا؟ چون نویسنده در فصل های زیادی داستان شخصیت های پاپتی و فرودستی که به خانه ادریسیها آمده اند را تعریف میکند.
ما کم کم با این بیگانه های غاصب اخت میشویم و بر سرنوشت تلخ هر کدام اشکی میریزیم. اما این هم هست که وقتی خود شخصیت در پیرنگ داستان نقش اساسی نداشته باشد ممکن است سرگذشتش هم برای مخاطب چندان مهم نباشد.
        

          آدمی نیستم که از بلندی کتاب و توصیف‌های زیاد خسته بشم. این‌کتاب هم پر از توصیف‌های درخشان و زیبا و فضاسازی‌های فوق العاده بود. دایره لغات نویسنده بسیار وسیع و عالی بود. نقدهای زیادی در مورد جلد دوم کتاب شنیده بودم اما از آنجا که معمولا نقد به کتاب‌های بلند را نمی‌پذیرم. به مطالعه کتاب ادامه می‌دادم و حتی تا ۷۰ درصد کتاب برایم قابل قبول بود. اما از یک جایی به بعد داستان از مسیر خودش خارج شد و به آن باز نگشت. این را متوجهم که کل داستان یک نقد اجتماعی سیاسی به انقلاب‌هاست. چیزی شبیه به آن‌چه در قلعه حیوانات اتفاق می‌افتد. اما انتظار من از توصیفات بلند و زیبای شخصیت‌ها و محیط، تاثیر‌گذاری آن در فهم بهتر و عمیق‌تر داستان بود. اما فکر می‌کنم سیر داستان خانه ادریسی ها اینطور نبود.
مثلا یکی از فصل ها به طور کامل دست نوشته های یکی از شخصیت های داستان خوانده می‌شود از یک جهت این کار بسیار ماهرانه انجام شده. نویسنده به زیبایی توانسته یک متن ادبی را در متن ادبی خودش بیاورد و لحن و  نحوه بیان را طوری تغییر دهد که نشان دهد این متن دیگری است در داستان من و این کار فوق العاده بود. اما اصل این سوال باقی بود که اصلا چرا اینجا چنین کاری کردی و چه کمکی به جریان داستان می‌کرد.
شخصیت های داستان کلی تلاش می‌کنند که طرحی را برای نجات مردم بدهند با کلی زحمت به کوه می‌روند تا اقدامی انجام دهند اما بدون بیان دلایل بر می‌گردند به شهر و بعد از چند روز هم دستگیر می‌شوند. بعد شما فکر می‌کنی اینها حتما نقشه بوده خودشان می‌خواستند دستگیر شوند اما نه. در عین ناباوری کتاب با توصیفات به پایان می‌رسد و متوجه می‌شوی احتمالا واقعا کشته شدند. من مشکلی ندارم که چرا اینها شکست خوردند مشکلم این هست که داستان مسیری برای رسیدن به این شکست ندارد همینطوری آمدند گرفتندشان و نتوانستند کاری کنند؟ خب اینکه دیگه این‌همه شخصیت پردازی نمی‌خواست.
خلاصه از خواندنش پشیمان نیستم اما خب نقدهایم هم سر جایش هست.
اگر فکر می‌کنید من داستان را متوجه نشدم و اشتباه می‌کنم پیشاپیش می‌پذیرم و خوشحال می‌شوم درباره‌اش گفت‌و‌گو کنم.
        

          ‍ داستان آشنای حکومتی توتالیتر،آدم‌هایی که انقلاب کردند،کسانی که سود بردند.
غزاله علیزاده با انتخاب هوشمندانه حکومتی نزدیک به نظام فعلی والبته نزدیکی فرهنگ جغرافیایی،راه گریزی برای انتقاد پیدا کرد.
ساکنین شهری که زیر پرچم دیکتاتوری و استبداد،تن به پذیرش هر تفکری می‌دادند،چرا که تصمیمات بزرگ‌قهرمان مصداق وحی منزل بود. 
نخستین کنایه شاید همین انتخاب نام شهر بود،شهری که عشق نجاتش داد.نمادهای داستان ذره‌ذره روشن می‌شدند.آتشکاران که بذر آتش می‌نشاندند،اما درواقع آتش درونی از نگفتن در جانشان می‌سوخت.
و خانه‌ای نماد جامعه،باچهارکارکتراصلی و هفده مهمان که هرکدام راوی بخشی از رویدادها یا عکس‌العمل‌های اجتماعی هستند.
شخصیت‌های گسترده و عمیقی که در هر باب داستان،وجهی از وجوه تاریک‌شان معرفی می‌شد.
داستان توازن دارد اما وجه زنانه‌اش پررنگ‌تر و قوی‌تر است. و شاید نگاهی مغرضانه به پرورش قوای آنیمایی داستان.
خانم ادریسی،یکی ازاشخاص موردپسند من، کم‌گو اماموثر.برآمده از دل عشق،و همین عشق نهفته باعث شد حتی شستن پای دیگران یا شکستن گلدان‌های چندصدساله آزارش ندهد.و تکرار می‌کرد،در سن او دیگر چیزی مهم نیست.اقتدار و وقارش را گاه به رخ می‌کشد وجایی می‌گوید،تا زنده‌ام خانه را حفظ می‌کنم.جنگ برای حفظ حریم و بقا.وتبدیلش از خانم‌ادریسی به زلیخا،شکستن پوسته.
لقا باهزار قابلیت خفته.زنی عاشق کودکان و گریزان از مردان.با فوبیای سنگ‌پا! نقطه مقابل وهاب درتغیرشرافتمندانه.در نهایت خانه شرمنده وقار و صبوری زن شد.وداستان روی شانه‌های لقا به آخر رسید.
رکسانا،سیاه و سفید.فرشته و ابلیس.برآمده از دل هنر.همین کافی‌ست تا به وجه انتقادی او اشاره شود.هنرمندان دغدغه‌مند.توانا در بازی کردن.هم به نعل زدن و هم به میخ کوبیدن.
در آخر،شوکت،فردی که دیالوگ‌هاش را با جان و دل می‌خواندم.زنی قوی،بادهانی بی‌چاک و بست،که اهل ویران کردن است و افتخار می‌کند به ویرانی‌.همین زن درطویله کنار شیرین می‌نشیند،باعربده برای خانم ادریسی چای می‌خواهد.دنبال وهاب می‌دود تا آدمش کند.برای درست کردن آدم‌ها می‌جنگد و عاطفه را به سبک خودش ابراز می‌کند.با یادآوری مداوم مادرش،کودکی وخاطرات. می‌گویدانگار این فرشته،جایی به قلب منم تیر زده که در تمام عمرم آرام و قرار نداشتم.
چندفصل پایانی کتاب،داستان‌های هر قهرمان گویی از دل پرونده‌ای که نویسنده نوشته،بیرون‌ کشیده و می‌خوانیم. خرده‌پیرنگ‌هایی که بودنشان نه لازم،امادوست‌داشتنی بود.
قرارگرفتن متساوی زن و مرد در داستان،بی‌هیچ عنوان و پسوندی،فقط براساس قابلیت،نمونه‌ای از تفکر بهادادن به حضور زن در هر مقامی‌ست.بالاکشیدن زنان در جایگاه مادر،معشوقه،رییس،در کمترین سطح اجتماعی یا بالاترین.
وجه دیگر داستان،اشرافیت گول‌زننده و بیچارگی انسان‌هایی در دل رفاه است.از صاحب‌کاران گوناگون،تاصاحب‌منصبان بی‌مقامی که از دل تمول و مقام،در تلخترین و تاریکترین سمت‌ خودشان زیست می‌کنند.
از نشانه‌های انتقادی داستان،رد مذهب،فشار تفکر حاکم،بدبینی مرسوم بین مردم است.که جایی می‌گوید همین مادربزرگ‌های پاکدل از پشت پنجره خانه‌شان برای آتشخانه گزارش می‌نویسند.
جاذبه داستان تاانتها ادامه داشت.از بخشی پایان قابل حدس بود اما باعث نمی‌شد کتاب را پس بزنی.
داستان اجازه کشف را به مخاطب می‌داد.
بازی باصحنه‌ها،بوها،رنگ‌ها،عاشقانه‌ای با گیاهان و عطرها.حتی مسافرخانه سیاه وکثیف باشمعدانی پژمرده تصویر شد.انقلاب بابوی بومادران و علف.
سوختن قسمتی ازکتابخانه وباقی ماندن تعدادی کتاب.شکستن گلدان‌های عتیقه و پشت به قدمت و تمدن کردن.نادیده گرفتن ارزش‌های کهن.که هیچ قدمتی لزوماکامل و درست نیست.
شستن خانه درست وقتی که شوکت فهمید ماندگار نیست،اشاره به ساختن جایی برای آسایش،بی‌اتکا به قدرت.ساختن آنچه خراب کرده و عکس یادگاری.وبعد تن دادن به گفتگو و همراهی باشورش.
خانه‌ ادریسی‌ها،وجهی از من،ما،جامعه وجهان بود.ذره‌ذره نمادها راباید دید،کشف کرد وبرایشان،تفکر خرج کرد.

خانه ادریسی‌ها/ غزاله علیزاده
نشر توس
        

          در نوشته‌ای که رکاسانا از کاوه پیدا میکنه با کاتیا آشنا میشیم 
چقدر این شخصیت منو یاد هالی گولایتلی میندازه.
خودخواه غمگین و ماهر در نادیده گرفتن آن کس که برایش میمیرد :)
        

          605 صفحه آزار. 
مجموعه‌ای از جملات و پاراگراف‌های قشنگ. مناسب کپشن پست‌های عاشقانۀ اینستاگرام و کانال‌های زرد تلگرام. همین.
باقی ملال، تکرار، خستگی، آزردگی و افسردگی.
ماه‌ها طول کشید آخرسر هم نتوانستم تا انتها بخوانمش.