انگار کنید سر کلاس دکتر شفیعی کدکنی حاضر باشید‌ ــــ گوش بر دیوار تاریخ نهادن و صداها را احضار کردن: از گوشه و کنار زمانه‌ی ملتهب انقلاب مشروطه با نیم‌نگاهی به پیش‌تر‌ها تا رسیدن به زمانه‌ی درخشان دهه‌ی سی و چهل و در آخر نیز دهه‌ی انقلاب و انفصال، دهه‌ی پنجاه. 

دکتر شفیعی که از سنتِ کلاسه‌شده‌ی تَـتَـبّـُـع در متون برآمده در این کتاب به‌اجمال و با حضورِ ذهنی جالبِ‌توجه صداهای غالب‌شده‌ی هر عصر را فرامی‌خواند و با بررسیِ نقاطِ عطفِ کلامِ آن دوره _بر مبنای سنت فکری‌اش_ راه را ادامه می‌دهد. این کتاب، به یک معنی، متنِ تئوریِ گفتمانِ غالب درباره‌ی شعر معاصر ایران در «نهادِ دانشکده‌یِ ادبیات» است. همان‌گونه که در مقدمه ذکر شده است درسگفتاری است از کلاسی در دانشگاه تهران که به این شکل پیاده شده و به چاپ رسیده و ناگفته نباید بماند از خوش‌خوان‌ترین و موجزترین‌ آثار تحلیلی ایشان است. حسنش آن‌جاست که در سفری با قطار سریع‌السیر انبوهی از نام‌ها و محفل‌ها و مجله‌ها و اندیشه‌ها و قطعات شعری خود را به شما می‌نمایانند و چون راوی از آن سنتی برآمده که اصل مهم در آن، تتبّع در متونِ متعدّد و به‌خاطرداشتنِ آن‌هاست، و در اصل به طورِ ویژه ادبیات کلاسیک را در طی سالیان کاویده است و از طرفی خود در بخش مهمی از این بازه‌ی تاریخی زیسته و خوانده و سروده و گشته است «ارزیابی شتابزده*»ی مفیدی به دست داده است. آن روشی را که دکتر شفیعی در سایر کتاب‌های خود، هم‌چون صُوَرِ خیال، در پی گرفته است _یعنی شکلی از بررسی زبان و عاطفه و موسیقی و موضوع_ حفظ کرده و برای هر دوره کوشیده تا اجرا کند. به نظر می‌رسد گرچه در بخش اول کتاب، دکتر شفیعی کوشیده است یک شمای کلّی از شعر دوره‌ی انقلاب مشروطه تا پایان سلطنت به ‌دست بدهد اما ایرادهایی چند به این شیوه‌ی بررسی ایشان وارد است؛ از جمله آن‌ که ایشان در برخورد با زمانه‌ی ملتهبی چون مشروطه _که مقتضیات خاص و زبان منحصربه‌فردِ خود را طلبیده بود_ با همان عینک استادان خود و در صدر ایشان استاد ملک‌الشعرای بهار به داوری رفته است؛ در یک کلامِ کوتاه مثلاً عارف و عشقی را عوام خواندن و عیب ایشان را صرفاً در به‌کارگرفتنِ زبان به شکلی متفاوت از دستوربارگی و ادب‌دانیِ اساتیِد مکتب‌دیده دیدن، گزاره‌ای کلیشه‌شده در این صد و اندی سال، و البته نه‌چندان درست است که مدام به پیروی از صاحب‌نظران غالب و قاهر تکرار شده است؛ گرچه قرار بر این است که متن کتاب به بررسی دوره‌ی مشروطه نیز بپردازد اما بررسی این دوره‌ی حیاتی و بسیار مهم _چه در ادبیات و چه در عرصه‌ی اجتماع_ با چند اشاره‌ی کلیشه و قضاوت کلّی می‌گذرد و اگر به‌گزاف نباشد گویی راوی در ناخودآگاه گفتارش بر کاریکاتوری بودنِ آن تلاش‌های جسورانه صحه بگذارد. در بخش دوم کتاب نیز، به همین شکل راوی درباره‌ی دوره‌ی سروش و صبا و قاآنی هم به قضاوت می‌نشیند و دوره‌ی آن‌ها را یکی از بدترین ادوار شعر فارسی قلمداد می‌کند. اگر بخواهم اشاره‌ی موردی داشته باشم مثلاً در بخش اول، دکتر شفیعی مسئله‌ی «زن» در دوره‌ی مشروطه را در امتداد مسئله‌ی سواد داشتن زنان در تاریخ ایران نشانده و به نقد فکر برخی از اهل شریعت می‌پردازد؛ حال آن‌که این قصه‌ای به‌کلی جداست چرا که خودِ مسئله‌ی «زن» در این دوره‌ی تاریخی از مسائل اجتماعی خاص و جدید است که از «به تماشا رفتنِ غرب» برآمده است و جداست از آن تاریخی که ایشان از آن شاهد مثالِ زنانِ مجتهد آورده‌‌اند. هم‌چنان‌که قضاوت ایشان درباره‌ی قالب‌هایی موسوم به شعر سپید و شعر منثور نیز جدا از شیوه‌ی داوری‌شان درباره‌ی شاعران جوان و پیشروی مشروطه نیست؛ آکنده از کنایه‌ها و نادیده‌گرفتن‌های عمدی و ساده‌انگاری و تقلیل‌دادن. و یا باید گفت ما چرخش‌ها و گره‌خوردن‌های این ادوار را در این کتاب نمی‌توانیم ببینیم، تنها توالی صحنه‌ها و شخصیت‌هاست که از پیش نظر می‌گذرد. او نشان نمی‌دهد «افسانه‌»ی نیما در چه بزنگاه تاریخی چه نقشی ایفا کرد، «ققنوس» کجا جای داشت، عشقی به‌جز اینکه عوام است چه‌گونه با «سه تابلو مریم» نقشی کلیدی ایفا کرد، و فروغ فرخزاد به جز آنکه صدای زنانه را در شعر ایران طنین‌انداز کرد در ساحت فرم زایای چه تحولاتی است. 
ضمیمه‌ی کتاب، گفت‌وگویی است بازمانده از سال 1349، که در آن دکتر شفیعی بر اساس تابعی به قضاوت شعر فارسی در قرن اخیر نشسته‌اند که محورهای آن شامل پشتوانه‌ی فرهنگی، زیبایی‌های فنی و هنری، گستردگی در جامعه و زمینه‌ی انسانی و بشری عواطف می‌شود. این گفت‌وگوی خواندنی، جدای از ارزش علمی از ارزش تاریخی نیز برخوردار است؛ در کنار اینکه دکتر شفیعی کوشیده از نُرم‌های نهاد دانشکده‌ی ادبیاتِ آن دوره فراتر رود و تنها به بررسیِ (تسامحاً) فرمالیستیِ اشعارِ روز ننشیند. اما باز هم تکرار کلیشه‌های استادان متقدم _که امروزه کلیشه‌های ادبیات فارسی دانشگاهی شده‌اند_ در این گفت‌وگو نیز دیده می‌شود. در آخر می‌بایستی به نمایه‌ی سودمند و کاربردی کتاب اشاره کرد که ذیل هر نام، اشاره‌های پراکنده‌ی مربوط به او در کتاب نیز فهرست شده و مرتب نوشته شده است.
  باید گفت تمام این خرده‌ها نه‌تنها هیچ از ارزش کتاب نمی‌کاهد که با وجود مطالعات گوناگون دکتر شفیعی، استفاده از فکت‌های اجتماعی و تاریخی و به‌کارگیری زبانی مأنوس و روان، روندِ روایت روشن‌تر و گویاتر پیش می‌رود. هم‌چنین باید به تاریخ شکل‌گیری این گفتارها گوشه‌چشمی نیز داشت که متعلق است به دهه‌ی پنجاه. من فکر می‌کنم اگر خواننده از خاستگاه شاعری/استادیِ راوی آگاه باشد هوشیارتر به متن کتاب قدم خواهد گذاشت و چه بسا بتواند ردی از صداهایی که در کتاب قرار بوده شنیده نشوند بیابد.  

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* ارزیابی شتابزده: نام اثری به قلم جلال آل‌احمد

        

          میخوام تشکر کنم از نرگس. خیلی زیاد.
نه برای اینکه داد تا بخونم این رو... برای این که به فکر مه :>
یکم شجاعت میخواهد پنج دادن..
اما می دهم.
چون واقعا قشنگ بود.
چون واقعا انگار داشت حرف میزد. و کلی چیزی یاد گرفتم و با اینکه کاملا جدی و تئوری بود، گاهی اونقد بلند بلند باهاش میخندیدم که.. :))
این همه سوگیری آقای کدکنی واقعا برام جالبه :))

یک تیکه ی بامزه از کتاب:
در ثمالالقلوب ثعالبی آمده است که شاعری، دوست بسیار نزدیک و عزیزش را هجوی زشت کرد، وقتی آن دوست شکوه و شکایت کرد که چرا چنین کردی؟ شاعر در پاسخ گفت: نام تو در قافیه بهتر از هر نام دیگری قرار می گرفت وگرنه من قصد هجو تو را نداشتم.
        

          کتاب از سه گفتار تشکیل می‌شود: ۱. ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت ۲. شعر فارسی بعد از مشروطیت ۳. نمودار شعر فارسی در قرن اخیر
.
گفتار اول، از مشروطه تا سلطنت را به هفت دوره تقسیم می‌کند: ۱.دوره‌ی قبل از مشروطه (شعر دوره‌ی قاجار که آن را به‌عنوان نرم در نظر می‌گیرد.)/ ۲. دوره‌ی مشروطیت/ ۳. عصر رضاشاهی/ ۴. از شهریور ۱۳۲۰ تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ / ۵. از ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۰/ ۶. از حدود ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۹(که ماجرای سیاهکل و آغاز مبارزات مسلحانه است.)/ 7. از ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷.

 مطالعه‌ی این دوره‌ها با ۵ معیار پیش می‌رود: ۱.چهره‌ها ۲.صداها «منظور از صداها این است که وقتی به دیواره‌ی زمان گوشمان را می‌خوابانیم چه صداهایی به گوش می‌رسد» (ص ۱۸) ۳. مسائل اصلی(تم‌ها، درونمایه‌ها) ۴.خصایص تکنیکی ۵.عوامل تغییر: الف)موثرهای فرهنگی ب)موثرهای اجتماعی(=اقتصاسی). 

این تقسیم‌بندی‌ها دید خوبی درباره‌ی شعر معاصر فارسی به خواننده‌ی ناآشنا می‌دهد. 
جامعه‌ی نمونه‌ی شفیعی کاملاً مطابق سلیقه‌ی او انتخاب شده‌‌است و گاهی قضاوت‌های شتاب‌زده‌ای دارد.

گفتار دوم(شعر فارسی پس از مشروطیت) بیشتر بحث تکنیک‌های شعر است و مقایسه‌ی این تکنیک‌ها در شعر کهن و آزاد نیمایی. (تکنیک‌های شعر: تخیل، عاطفه، آهنگ، زبان، شکل یا فرم)

و در گفتار سوم که مهم‌ترین قضاوت‌های شفیعی درباره‌ی شعر معاصر است، نویسنده نموداری برای شعر فارسی ترسیم می‌کند.
این نمودار ۴ محور دارد. (مطابق تصویر) 

محور صعودی: منتهی‌الیه حد صعود هنری و امکانات هنری شاعر
محور افقی یک: پشتوانه‌ی فرهنگی شاعر (تأثیر نشر کتاب‌ها و فرهنگ‌ها و ادیان و ... بر شعر)
محور افقی دو (میزان نفوذ و گستردگی شعرِ شاعر در جامعه)
محور عمقی (شاعر چقدر تجربیات ناب و عواطف همگانی بشر را در شعر پیاده کرده)

شفیعی قله‌های شعر فارسی مثلا مولانا یا سعدی را در وسط می‌گذارد و می‌گوید این‌ها در هر چهار محور سرآمدند ولی شعر معاصر ما این‌طور نیست. 
گاهی حکم‌های کلی شفیعی در این بخش کتاب برایم آزاردهنده بود. یکی اینکه شعر معاصر همواره برای شفیعی و امثال شفیعی با گسترده‌ی هزار ساله‌ی شعر کلاسیک مقایسه می‌شود و دیگر اینکه ساختار مکانیکی این محور خیلی مواقع قابل نقض است. مثلا شفیعی معتقد است که شعر معاصر، قبول و گستردگی شعر سعدی را در جامعه ندارد. آیا از عمر شعر معاصر ما ۸۰۰ سال گذشته است؟ اگر شعر معاصر طرحی نو در ادبیات ماست و بر هیچ یک از معیارهای بلاغی سنتی استوار نیست پس این قیاس دائمی با شعر کلاسیک چیست؟ 

با این‌حال عیب می جمله چو گفتیم، هنرش هم اینکه تسلط شفیعی غیرقابل‌انکار است. دقتی که در انتخاب اشعار نمونه دارد و کلاً آن بخش تاریخ‌ادبیاتی کتاب کم‌نظیر است.
 یک جایی از کتاب توجه‌ای به تفاوت بین نیما و نیمایی‌ها می‌دهد که خیلی برایم جالب بود.
 مختصر ‌و‌مفید است و کلیت خوبی دارد.  به‌نظرم این کتاب بهترین درآمد بر شعر معاصر ماست.
        

          این کتاب هم سیر تطور شعر فارسی از عصر مشروطه تا انقلاب اسلامی را می‌نمایاند و هم چگونگی فهم آن را می‌آموزد.
سه بخش است و  اگرچه بخش هایی از بخش های دو و سه تکرار مکررات است اما جنبه تکمیلی نیز دارد و به نظرم مذموم نیست.
        

          از همان مقدمه شیفته کتاب شدم. وقتی این کتاب رو میخوندم انگار سر کلاس درس استاد نشسته بودم.
کتاب یک دسته بندی خوب و منظم برای نقد و دسته بندی همه گروه ها میده.
کتاب کاملا کاربردیه و میشه به خوبی برای سرایت به تمام دوره ها (نه تنها از عصر مشروطه)  و شناخت شعرها و شاعران استفاده کرد.

        

          همان‌طور که شفیعی گفته این کتاب، دیگر کتاب او نیست و با تلاش‌هایی که ناشر فرنگی روی بازسازی کتابه به کاربسته، حاصل کتابی مختصر مفیدست که حتا یک لغت حشو در آن یافت نمی‌شود.
        

          این کتاب یکی از فوق العاده ترین کتاب هایی بود که در حوزه ی ادبیات خواندم.
به شدت به شاعران و نویسندگان و تمامی مخاطبان ادبیات ( مخصوصا نوجوانانی مثل من) توصیه می شود که این کتاب را با دقت بخوانند.
امیدوارم روزی برسد که این کتاب مانند کتاب های درسی مورد توجه دانش آموزان باشد.