کتاب ترکیبی تاریخی، تخیلی و فلسفی داره که همزمان همه اینها رو با هم ترکیب کرده. داستان دردو زمان موازی قرن ۱۷ و ۲۰ میلادی میگذره و در آن از تاریخ جنگ جهانی دوم و زندگی اسپینوزا و عقایدش صحبت میشه.نویسنده اینها رو با چاشنی تخیل دلپذیرتر و باور پذیرتر کرده است.
چند پاراگراف از کتاب رو انتخاب کردم:
" ما به آیین‌ها احترام می‌ذاریم، چون درست هستن، نه به خاطر اینکه قدیمی هستن. دین‌های قدیمی با اصرار به اینکه با رهایی آیین‌ها، به ستایشگران قدیمی بی‌احترامی کرده‌ایم، به ما کلک می‌زنن. اگه یکی از نیاکان ما شهید شده باشه، بیشتر در دام می‌افتیم، چون حس می‌کنیم عقاید  شهیدان رو باید زنده نگهداریم و محترم بشمریم، حتی اگه بدونیم که مملو از خطا و خرافه‌ست." ص.۲۶۹
" منظورتون اینه که مردان مثل حیوانات در شهوت دائمی به سر می‌برن و تنها با حضور زنان، همون زنانی که هر شب باهاشون می‌خوابن، منطق‌شون رو از دست می‌دن؟ فقط همین چهره‌ی ما عشق به خدا رو از بین می‌بره؟... به خاطر اینکه مردان ضعیفن و نمی‌تونن متمرکز بمونن،زنها مقصرن نه اونها؟ ... بنابراین ذهن این مردها باید تزکیه بشه. شاید مردان باید از چشم‌بند (مخصوص قاطران) استفاده کنن، به جای اینکه به زنان بگن پوشیه بزنن!" ص.۴۱۴ - ۴۱۵
        

          بگذارید همان گونه که می خواهم خدا را دوست بدارم.

 "اسپینوزا"
یالوم مانند گذشته در قالب رمان ، فلسفه و زیست فلسفی فیلسوف را بیان می کند. این اثر نیز مانند دیگر رمان های فلسفی یالوم در دو خط زمانی پیش می رود. پس از خواندن کتاب با مقدمه فلسفه اسپینوزا آشنا شده اید.

        

          رمان "مسئله اسپینوزا" که توسط #اروین_یالوم (Irvin D. Yalom)  روانکاو و روانپزشک نوشته شده، همزمان دو داستان در زمان های متفاوت را نقل می کند که یکی مربوط به باروخ (بندیکت) اسپینوزا (Baruch Spinoza)، فیلسوف بزرگ قرن هفده میلادی و دیگری آلفرد رزنبرگ (Alfred Ernst Rosenberg)، تئوریسین و یکی از رهبران حزب نازی آلمان است. 
یالوم سعی می کند با استفاده از مفاهیم روانکاوی و پیوند آن به فلسفه اگزیستانسیال، به هراس ها ، اضطراب ها و تعارض های اساسی این دو شخصیت که گاها نیز مشترک هستند بپردازد.
"باروخ اسپینوزا"(۱۶۷۷ - ۱۶۳۲) یکی از فلاسفه پیرو "اصالت عقل" (Rationalism) است که پرسش های اساسی را در مورد جهان بینی زمانه خود و همچنین دین یهود مطرح ساخت و آن ها را زیر سوال برد و به همین دلیل متهم به ملحدی شد و از  سوی جامعه یهودیان آن زمان طرد شد. که همین امر موجب شد از راه تراش عدسی به امرار معاش خود بپردازد.
اروین یالوم این پرسش ها و نظریه های اسپینوزا را در قالب گفتگویی میان اسپینوزا و شخصیت خیالی بنام "فرانکو" به رشته تحریر در آوره است.
جمله معروفی از "هگل" در توصیف اسپینوزا است که می گوید:
"یا باید اسپینوزایی باشید یا اصلا فلسفه نخوانید"
علت این گفته ی هگل، "روش عقلی استنتاجی" است که وی از اسپینوزا گرفت و "مارکس" نیز به نوبه خود از هگل. روش استنتاجی می گوید ما باید حقیقت را به گونه ای تعریف کنیم که بتوانیم مطالب را به صورت فروع از آن استنتاج کنیم.
یکی دیگر از ویژگی های معروف اسپینوزا "شجاعت اخلاقی" او بود. افلاطون می گوید: "فیلسوف کسی است که چنان که می اندیشد، بگوید و چنان که می گوید، عمل کند." یعنی کسی که حرف و عملش بر یکدیگر منطبق باشد. شاید این جمله از افلاطون  بیشتر از هر فیلسوفی شایسته اسپینوزا باشد.

آلفرد رزنبرگ (۱۹۴۶ - ۱۸۹۳) تئوریسین معروف حزب نازی آلمان و یکی از اعضای اصلی حزب نازی بود که کتاب معروفی هم بنام "اسطوره قرن بیستم" نوشت و در آن به این پرداخت که تنها راه نجات آلمان بازگشت به ریشه های آریایی خود است. 
یالوم سعی کرده از دیدگاهی روانکاوانه شخصیت رزنبرگ را واکاوی کند که قسمت مهمی از آن شامل فرایند درمان رزنبرگ با شخصیت خیالی بنام دکتر "فردیدریش پفیستر" که روانکاو اوست، می شود.

در پایان باید گفت که خواننده این کتاب علاوه بر آشنایی با تعارض ها و هراس های اساسی هر انسانی در زندگی با استفاده از  مفاهیم روانکاوانه از دید یالوم، همچنین آشنایی نسبتا خوبی با زندگی و افکار این دو شخصیت به دست می آورد.

علی محمدی
کارشناس ارشد روان شناسی
        

          علاوه بر شخصیت جالب اسپینوزا، بازی های زمانی یالوم نیز به جذابیت کتاب افزوده است.
        

          خیلی لذت بردم
        

          مسئله اسپینوزا، داستان یا تاریخ؟

مسئله اسپینوزا، هم تاریخ است و هم داستان. «تاریخی داستانی است که حتما اتفاق افتاده و داستانی تاریخی که ممکن است اتفاق افتاده باشد» داستان طرد و تاریخ تکفیر. تاریخ یهودیان قرن هفدهم که باروخ اسپینوزای موحد را تکفیر می‌کنند و داستان یهودیانی که تنها دو قرن بعد توسط افراطی‌ترین حزب ضدیهود(نازی‌ها) طرد، کشته و سوزانده می‌شوند. مسئله(problem) اسپینوزا، چالش بین پروردگار آشنای مذاهب و خداوند فلسفه است.

چالش خداوند صفحات عهد عتیق و کتب آسمانی با خداوندی تشخص‌نایافته که نیروی هستی‌بخش هر چیزی است که وجود دارد یا می‌تواند وجود داشته باشد. چالشی است بین خداوندی که برای او صفت انسانی قائل می‌شویم (همانطور که اگر «مثلث» را زبان می‌بود خدا را کامل‌ترین مثلث‌ها می‌گفت و «دایره» ذات خدا را اکمل دایره‌ها می‌خواند) با خداوندی که چیزی جز روح گیتی و قوانین ضروری طبیعت نیست. مسئله اسپینوزا، جبر و اختیار است. جبرگرایی حادی که منجر به یک اراده‌گرایی خارق‌العاده می‌شود. اینکه به جای نامه‌نگاری با عرش(دعا کردن برای تغییر قوانین جهان)، ضرورت‌های جهان(اراده خداوند) را درک کنیم، جهان را بشناسیم تا آزاد باشیم.

مسئله اسپینوزا در عین حال آن بارقه‌ای امید برای سربرراه شدن آلفرد روزنبرگ بدشگون بود. تئوریسین بزرگ حزب ملی سوسیالیست کارگران آلمان(نازی) که اعتقاد داشت مشکل یهودیان خون آنها است. پس باید سرزمین شکوهمند آریایی را از خون یهودی پاک کرد تا رستگاری فرارسد‌ اما اگر مشکل یهود، خون آنهاست، پس اسپینوزای یهودی - شاهزاده فلسفه که گوته آلمانی او را می‌ستود - چطور ممکن می‌شود؟ چطور ممکن است که هگل آلمانی معتقد باشد که فیلسوف یا تأثیرگرفته از آن یهودی الاصل است یا فیلسوف نیست؟ مسئله اسپینوزا نتیجه به هم پیوستن تاریخ زندگی اسپینوزا و آلفرد روزبرگ است و خلق دو شخصیت خیالی روانکاو توسط #یالوم (آلفرد و فردریش) اوج مسئله‌مندی داستان را بنیان می‌نهد.
        

          این نکته را جایی درباره اسپینوزا خواندم که  زبان انسان فقط به صورت استعاری و مجازی می تواند گویای معانی بلند فلسفی گردد و هرقدر یک زبان فنی تر باشد، احتمال تفسیرهای مختلف و گاه متضاد از آن بیش تر می شود و به همین دلیل، ابری از ابهام سراسر فلسفه اسپینوزا را فرا می گیرد...
گرچه اسپینوزاتلاش می کندفلسفه اش را با مذاهب سنّتی سازگار کند، ولی نمی توان او را به هیچ یک از سه مذهب بزرگ یهود، مسیحیت و اسلام نزدیک دانست؛ زیرا تمام مذاهب، خداوند را آخرین پناه انسان در سختی ها دانسته اند، در حالی که در نظر او خداوند قادر به پاسخ گویی به نیازهای انسان نیست.
        

          بخشی از متن :
خاخام : اگر فکر میکنی مردم ما می توانند بدون هدایت و رهبری زنده بمانند ، احمقی .

اسپینوزا : من فکر می کنم که رهبران مذهبی راه معنوی خود را با دخالت در مشغله های سیاسی گم کرده اند . قدرت و اختیارات یا کنسول شما باید محدود شود به مشاوره درباره تقوای درونی .

خام خام : مشغله وضعیت سیاسی ؟ متوجه نیستی که در اسپانیا و پرتغال چه روی داده است ؟

اسپینوزا : آنها حکومت های مذهبی بودند . مذهب و کشورداری باید از هم جدا باشند . تصور پذیرترین حاکم ، رهبری است که آزادانه او را انتخاب کنند و به وسیله شورای منتخب مستقلی قدرتهایش محدود شود و نیز کسی که بتواند برای آرامش عمومی و امنیت و رفاه اجتماعی عمل کند . 
پ ن : تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل ...
        

          کتاب خیلی جالبی بود. به نظرم تمام خرافاتی‌ها مخصوصا مذهبیاشون باید بخوننش... اگه از دید مفهومی و فلسفی و ایناش بخوام بگم بسیار عالی بود. البته فهم حرف‌های اسپینوزا توی کتاب‌هاش خیلی سخت بود رسما سی بار باید می‌خوندی و تهش بازم باید حدس می‌زدی چی می‌گه بعد ادامه داستان و توضیحات رو می‌خوندی و می‌فهمیدی. به شدت با یه سری عقایدش موافقم ولی با یه سری عقاید دیگه‌اش مخالفم. شخصیت سازیش نمی‌دونم تا چه حد واقعی بود ولی هر چی بود آدم قوی‌ای بود. گاهی روی مخ می‌رفت رفتارش ولی در کل آدم دوستداشتنی‌ای بود که خودش بودن و در سختی رو به دروغ و پذیرفته شدن ترجیح داد. من خودم نمی‌دونم توی شرایطش بودم چه تصمیمی می‌گرفتم... به نظرم بیشتر یه آدم دروغگو می‌شدم که از امکاناتی که در اختیارم می‌ذاشتن استفاده می‌کردم و می‌گفتم گور بابای همشون!
در مورد آلفرد باید بگم که جزو نفرت انگیزترین آدمای تاریخ به حساب میارمش😐 چه قدر نامنعطف، چه قدر یه دنده و احمق! واقعا شخصیت مزخرفی داشت کثافت😐
داستان با اینکه قشنگ بود ولی عنصر جذابیت یا چطور بگم کشش رو نداشت و برای همین هم خوندنش برام طول کشید. (البته من از این نویسنده توقع درمان شوپنهاور دارم همیشه، برای همین با اون همش مقایسه می‌کردم.) به نظرم آخرشم یکم تند پیش رفت انگار زد رو سرعت ۴
جدا امیدوارم آرزوی اسپینوزا در مورد دین براورده شه، باورهای خرافی ریشه‌کن بشن و یه وحدت واحد همراه با عقل و شعور توی دنیا به وجود بیاد.
        

          یک رمان آموزشی دیگر از اروین یالوم شبیه «وقتی نیچه گریست»
محتوا قدرتی بیش از آن‌چه در کار قبلی از او خواندم نمو نیافته است اما غیر کلاسیک بودن و جهش‌های زمانی و ابتکاری یالوم قوت به خصوصی به آن داده است.
به اعتقاد من بخش تاریخی معاصر قدرت نازی‌ها در آلمان از خود سوژه اصلی کتاب یعنی مساله اسپینوزا بهتر درآمده است شاید به این علت که ورود‌های روان‌کاوانه نویسنده در آن کمتر بوده و نمی‌توانسته تاریخ را بیش از این نادیده انگارد.
عمده نظرات اسپینوزا در این کتاب برداشت‌هایی از کتاب اخلاق و رساله الهی سیاسی اوست.
در این کتاب کمتر به نظریه وحدت وجود اسپینوزا و الهام‌گیری نسل بزرگی از هنرمندان طبیعت‌گرای اروپا از او اشاره شده است.
شاید نویسنده بخاطر ایجاد ارتباط با سوژه دومش یعنی الفرد روزنبرگ ناچار بوده روی دین و آیین اسپینوزا و جدال او با جامعه دینی و رسمی یهودیان امستردام که تحت تسلط خاخام‌ها بوده است تاکید ویژه  تری بکند.
در این کتاب داستان انقلابات فکری اسپینوزا و طرد او توسط جامعه کلیمیان در پی آشکار شدن عقایدش در خصوص معاد و اصالت وحیانی متون دینی و حتی طبیعت‌انگاری خدا و برعکس اشاره شده است.
طول و تفسیر کتاب بیش از آن‌که ناظر به سوژه اصلی باشد ناظر به رمان‌پردازی است از این‌جهت خوانش آن برای کسانی که به شکل مستقیم علاقه‌ای به فلسفه ندارند نیز جالب و مفید خواهد بود.
        

          بسیار کتاب پر کشش و جذابی بود.اسپینوزا اولین فیلسوفی بود که توانست بدون هیچ تردیدی  نقد مذهبی کنه .
        

          یکی از معجزات جناب د.یالوم
        

          اسپینوزا به جرم تفکر از جامعه یهودی تبعید(شِرِم) شد، او فلسفه‌ش رو تمام و‌کمال زندگی کرد و چندصدسال بعد آلفرت روزنبرک که هیچوقت از فکر و مسئله اسپنوزا نتونست ذهنش رو جدا کنه آخرین جسد کوره‌های آدم‌سوزی نازی‌ها بود.
شاید تاریخ و گذرزمان بصورت خطی طی بشه ولی عقاید، ایده‌ها و شخصیت ها مدام روی آینده تاثیر بیشتری از زمان حال خودشون میزارن.
بی نهایت مشتاقم بعد از این کتاب مردی در تبعید ابدی رو بخونم.
خط به خط سرنوشت اسپینوزا من رو یاد سرنوشت ملاصدرا مینداخت.(سرنوشت نه عقاید)
تجربه خوبی بود این کتاب و مخصوصا همزمان خوندن آثار اسپینوزا در کنارش.(ترجیحا رساله سیاسی)
        

          اسپینوزا برای من عزیز است؛ شاید حتی عزیزترین. و همهٔ کسانی که مرا می‌شناسند می‌دانند وقتی درباره‌ش حرف می‌زنم چشمانم می‌درخشند. اما البته که یالوم منبع مناسبی برای آشنایی و شناخت اندیشهٔ ژرفش نیست. یالوم حتی نویسندهٔ ادبیات داستانی خوبی هم نیست چون اساساً این شغلش نیست. برای همین من به کتاب‌های داستانی‌اش، نه به‌عنوان کتابی برای آشنایی با فیلسوفان نگاه می‌کنم و نه به‌عنوان رمان. این دست کتاب‌های یالوم به‌نظرم صرفاً از منظر روان‌کاوی جالب‌اند و همین هم مطالعه‌شان را برایم جالب و جذاب می‌کند. در این کتاب فصل‌ها به‌ترتیب دربارهٔ داستان‌های خیالی‌ زندگی اسپینوزا و آلفرد روزنبرگ هستند. در بخش‌های مربوط به اسپینوزا تقریباً هیچ حرفی برایم تازگی نداشت، اما بخش‌های مربوط به روزنبرگ جالب بودند مخصوصاً بخش‌هایی که مربوط به تحلیل شخصیتش بود. برای این از یالوم خوشم می‌آید که به‌نظرم با تیزبینی و نکته‌سنجی دقیقش می‌تواند از خلال آثار افراد بزرگ در تاریخ تحلیل جالبی از شخصیت‌شان ارائه دهد که چه‌بسا تا حد زیادی به واقعیت نزدیک است و البته استفاده‌ای که از فلسفه در کار روان‌درمانی می‌کند همیشه به‌نظرم بی‌نهایت روشنگر بوده و هست.
        

          "من نمیتونم روی اتفاقات گذشته تاثیری بذارم، ولی تصمیم گرفتم از وابستگی های شدید آینده دوری کنم. هرگز دوباره خودم رو گرفتار حس کودکانه‌ی در آغوش گرفته‌شدن نمی‌کنم."
        

          از لحاظ ادبی، مشکل رمان‌های یالوم این است که شخصیت‌هایش خوب پرداخت نشده‌اند. از طرفی اگر یالوم را خوب بشناسی، صدای یالوم را در تک‌تک دیالوگ‌ها می‌شنوی که شاید برای یک اثر ادبی، ویژگی مثبتی محسوب نشود.
 اما ورای ارزش ادبی، شنیدن صدای یالوم برای من دلپذیر است. با خواندن کتاب‌هایش حس می‌کنم در حال مشاهده یک سلسله جلسات درمانی هستم که مراجع، آرام‌آرام بهبود پیدا می‌کند و به شناخت نسبتا خوبی از خود می‌رسد.
به نظرم مسئله اسپینوزا کمتر از دو رمان دیگر یالوم بارِ روانشناسی داشت. ایده‌ی یالوم و طرح داستانش هوشمندانه بود ولی دلم برای بحث‌های طولانیِ روانشناختیِ "وقتی نیچه گریست" و "درمان شوپنهاور" تنگ شد.
        

          بالاخره فرصتی پیش اومد که چند خطی درباره مساله اسپنوزا بنویسم؛ کتابی که سبکش رو دوست داشتم و من رو با یکی از بزرگترین فیلسوف‌های تاریخ آشنا کرد...
کتاب دو داستان موازی رو با هم پیش‌می‌بره (به سبک اثر دیگه اروین د. یالوم به‌نام درمان شوپنهاور) یکی مربوط به فراز و نشیب‌های زندگی باروخ اسپنوزاست از معلم‌ها و تکفیرش صحبت می‌کنه و دوستی‌ش با فرانکو رو به تصویر می‌کشه که در واقع در خلال مصاحبت با اون هست که نویسنده، جهان‌بینی اسپنوزا رو بیان میکنه و دیگری در مورد آلفرد روزنبرگ (نظریه‌پرداز نازی) هست که د. یالوم سعی کرده با ملاقات‌های گهگاهی‌ش با فردیشِ روان‌پزشک تا حدودی ما رو با مافی‌ضمیر روزنبرگ آشنا کنه (به‌نظرم هوشمندانه عمل کرده)
خوشحال‌کننده ست که نویسنده از جسارت و قدرت تخیلش برای خلق موقعیت و اتمسفر ویژه کتاب به این خوبی استفاده کرده تا شخصیت بنتو رو که در هاله ای از ابهام هست به تصویر بکشه.
شخصا دوست داشتم کمی بیشتر وارد جزئیات سیر تکامل و بلوغ ایده‌ها و نظرات اسپنوزا بشه ولی خب میشه گفت از این جنبه انتظارم رو برآورده نکرد.
و خب بپردازم به ویراستاری... واقعیتش چنگی به دل نمی‌زد؛ اشتباهات املایی و عدم استفاده درست از علایم نگارشی همه جای کتاب تو ذوق میزنه... بهتره یه بازنگری صورت بگیره در این زمینه.
سارا، بهمن ۱۴۰۳

پ.ن: تا جایی هم من بررسی کردم هم فرانکو هم فردریش ساخته و پرداخته ذهن نویسنده هستن؛ اگر کسی اطلاعات بیشتری داره خوشحال میشم باهام درمیون بگذاره.
        

          او کتاب «اخلاق» را باز کرد و خواند:
«افراد متفاوت، تاثیر متفاوتی از یک شی می‌پذیرند. همان فرد در زمان‌های مختلف تاثیر متفاوتی از همان شی را می‌پذیرد.»
        

          مسئله‌ی اسپینوزا شبیه به کتاب درمان شوپنهاور (و البته اندکی ضعیف‌تر) دو داستان متفاوت راجع به دو نفر رو به طور موازی روایت می‌کنه و سعی می‌کنه این دو نفر رو به هم گره بزنه. یالوم اطلاعات تاریخی و تخیلات خودش رو با هنر نویسندگی مخلوط می‌کنه و سعی می‌کنه هر دو شخصیت کتاب رو با گفتگوهای غیرواقعی با افراد ساخته‌ی ذهن خودش روانکاوی کنه. باروخ اسپینوزا فیلسوفی که در خانواده‌ی یهودی به دنیا اومد اما خیلی زود فهمید کتاب، معجزات، پیامبران و حتی خدای یهود رو قبول نداره و در نهایت مورد تکفیر کنیسه قرار گرفت و در انزوا و تنهایی به مطالعه و نوشتن پرداخت و از راه تراشیدن عدسی امرار معاش میکرد. اسپینوزا موضوع اولین خط داستانی این کتاب هست و دومین ماجرا، داستان آلفرد روزنبرگ یکی از تئوری‌پردازان حزب نازی. آلفرد روزنبرگ به ناپاک بودن خون یهود و برگزیده بودن قوم آریایی اعتقاد داشت و (در داستان کتاب) در دوران مدرسه مجبور به انجام تکلیفی در مورد فیلسوف یهودی اسپینوزا میشه و این درگیری با اسپینوزا همیشه باهاش میمونه. از جایی که مثل همیشه علاقه‌ای به بیان نظرات و اعتقادات خودم ندارم، حرفی راجع به اعتقادات و نظریات اسپینوزا هم ندارم اما برای صحبت‌های اسپینوزا جواب و نقد بسیاری هست که در صورت علاقه میتونید اونها رو هم بخونید.ه
        

          «اگر خواهان رستگاری هستید زندگی خودتون روبا تلاش برای چیزی بهش احتیاج ندارید  تلف نکنید. »