فیلسوفِ مورخ

تاریخ چیست؟ مجموعه‌ای از رخدادها که در زمان و مکانی معین اتفاق افتاده‌اند و از رهگذر روش‌هایی خاص می‌توان به صحت‌و‌سقم آن‌ها پی‌برد؟ می‌توانید بگویید که این تعریف زیادی علمی است و تاریخ را به‌واقع فاتحان می‌نویسند. شاید این حرف درست باشد و از جایی به ‌بعد، تاریخ را فاتحان نوشته باشند؛ اما هر معیاری که داشته باشیم و هر تعریفی که از تاریخ ارائه کنیم، برای فهم چیستی تاریخ و تاریخ‌نویسی ناگزیریم که تا حدود ۲۵۰۰ سال به عقب بازگردیم و به کتابی مراجعه کنیم که این بار در دانشِ تاریخ سیاسی اثری بنیان‌گذار است: تاریخ جنگ‌های پلوپونزی. همه‌ی ماجرا همین است و توسیدید در عنوان کتاب همه چیز را توضیح داده است. این اثر روایتی‌ست از جنگی ۲۷ ‌ساله که میان اسپارت و آتن آغاز شد اما محدود به این دو شهر نماند و به جنگی تمام‌عیار میان همه‌ی یونانیان بدل شد. اما آیا چیزی در سیر وقایع این جنگ‌‌ها وجود داشت که روایت آن را بدل به اثری ماندگار و درخشان کرد؟ یا صرفاً نبردی بود همانند همه‌ی نبردهای پیش و پس از خود که در دست یک مورخ، بدل به اثری کلاسیک شد؟ چه چیزی در این کتاب هست که توسیدید را حتی تا جایگاه یک فیسلوف سیاسی برمی‎‌کشد و هابزِ فیلسوف را وامی‌دارد تا این اثر را به انگلیسی ترجمه کند؟ جنگ‌های پلوپونزی از نبردی معمولی میان دو شهر آغاز شد اما محدود به این دو شهر نماند و مکان و زمان را درنوردید. توسیدید هم دقیقاً همین کار را می‌کند، کار خود را با روایت این جنگ شروع می‌کند اما به‌تدریج و درعین‌حال که لحظه‌‌به‌لحظه‌ی نبرد را گزارش می‌کند، پرسش‌های مین‌مانند خود را در زمینِ ذهن خواننده می‌کارد و با لبخندی بر لب به انتظار انفجار ذهنیت آن‌ها می‌نشیند؛ خواننده، از جایی به‌بعد، احساس می‌کند که در حال خواندن اثری‌ست در باب چیستیِ طبیعت انسان و مناسبات سیاسی. تاریخ را فاتحان می‌نویسند؟ اگر منظورتان فتح اذهان است، حتماً.