شازده احتجاب، نوشته‌ی هوشنگ گلشیری، نمونه‌ی قابل‌ذکری است که زوال یک دوران تاریخی را در ساختاری سیال و لایه‌لایه‌های ذهن شخصیت اصلی به نمایش می‌گذارد. شازده‌ی مریض‌‍احوال و نیمه‌مجنون که از آخرین بازماندگان حکومت قاجار است در انتظار مرگ در اتاقی سرد و خاک‌گرفته به آن‌چه خاندانش پشت سر گذاشته می‌اندیشد. گلشیری در این داستان بلند، با مرور تاریخی تکه تکه و تکرارشونده در ذهنیت شخصیت خیالی، فروپاشیِ نظام شاهی را در سنت جامعه‌ی ایران روایت می‌کند.


به قلم رافعه رستمی، ماهنامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی سیزدهم، سال 1395.
          

            شازده احتجاب اگرچه یک اثر سیال‌ذهن است اما گاهی اوقات همزمان با پرش‌های ذهنی آدم را گم می‌کند ؛ و این یک ضعف است!
در مورد زبان آن حرف خاصی ندارم. اما محتوای قصّه پر است از پدیده‌های غیراخلاقی!
من نمی‌گویم از چنین پدیده‌هایی در نگارش یک رمان استفاده نشود. اما زیادش هم خوب نیست ؛ روی روحیات آدم تاثیر منفی می‌گذارد.
همین هم باعث شده که شازده احتجاب را رمانی مناسب برای تمام سنین ، ندانم.
          

            یکی از کلاسیک‌های ایرانی که خواندن آن بر اهل فن است، یکی از نمونه‌های موفق داستان ذهنی ایرانی. گلشیری در این اثر چیره‌دستی خود را در روایت به رخ می‌کشد. 



ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی هشتم، سال ۱۳۹۵.
          

            به نام او

شازده احتجاب شاید در زمان خودش اثر بسیار خوبی بوده باشد ولی در این زمانه تنها یک اثر  قابل توجه است.
به بیان دیگر فارغ  از فضل تقدمی که دارد اثر چندان خوبی نیست و کاستیهای زیادی دارد
به یکبار خواندنش می ارزد
          

            #شازده_احتجاب معروفترین داستان #هوشنگ_گلشیری است.داستانی است که به نظر می آید هر نویسنده و منتقدی که کارش را به طور جدی آغاز کرده حتماً آن را خوانده است.
شازده احتحاب داستان یک شاهزاده قاجاریِ در حال مرگ است که در زمان می چرخد و به تماشای آنچه اجدادش کرده اند می نشیند.کل داستان توی ذهن شازده می گذرد و نیمه نخست برگرفته از فکرهایش است.
طرح داستان در بسیاری از موارد دایره وار است.داستان در فاصله غروب آفتاب تا طلوع خورشید اتفاق می افتد.ماجرا با ورود مراد و اعلام خبر مرگ آشناها شروع میشود و با خبر مرگ شازده و خروج او خاتمه می یابد،به نظر میرسد که داستان ابتدا و انتها ندارد.
.
.
.
.
بیست و پنجم الی بیست و نهم دیماه ۹۸📚🌨
          

            مناسب سنم نبود🌚
منظورم توصیفاتش از قاجار است. هرچند مستقیما اشاره‌ای نمی‌شود.
شاید کمی سخت‌خوان باشد و باید به قرینه‌هایی مثل شباهت اسم فخری و فخرالنساء دقت کنید. شاید حتی بد نباشد قبل از خواندن بدانید که این دو، یک نفرند. و این سبک روایت در کل کتاب حضور دارد...
          

            نوشتن در مورد شازده احتجاب خیلی سخته چون اینقدر در موردش نوشته شده که خوب و بدش برای هر کسی که وقت بذاره برای خوندن اون همه نظر مشخص میشه. اما نمیشه منکر شد که از نظر ادبی خیلی درخشانه. این شیوه از نوشتن خواه ناخواه باعث میشه اثر اندکی سخت خوان بشه ولی توصیه میکنم اوایلش کمی تحمل کنید. شاید گوش دادن به نسخه ی صوتی راحتتر باشه، شاید. خیلی توضیح نمیدم فقط مختصری داستان رو بگم برای مراجعت بعدی خودم. شازده احتجاب یا خسرو خان نواده ی خان و شازده ی بزرگ توی اتاقی نشسته و یکی یکی اجداد و نزدیکانش رو از توی عکس ها میکشه بیرون و خاطره هایی جسته و گریخته از زندگی اونها روایت میکنه. راوی گاه گاه در داستان عوض میشه و ممکنه یه خاطره رو از زبان دو نفر بخونید. شازده مثل اجدادش نشده اما به قول خودش خون...ه
 توی داستان سعی شده از بی رحمی و ظلم شازده ها، ظلمی که به زنها و کودکان میشده و شرایط جامعه حرف بزنه. توصیه میکنم بعد از خوندن کتاب چندتایی نقدش رو هم بخونید که خالی از لطف نیست.ه
          

            #شازده_احتجاب 


از خیلی وقت پیشتر ها اسم کتاب شازده احتجاب را میشنیدم.جا به جا در سایت های مختلف هم دیده بودمش.اما هیچگاه فرصت نکرده بودم بخوانمش.دو روز پیش که شنیدن سمفونی مردگان برای بار دوم تمام شد رفتم سراغ کست باکس.پادکست هایی که دنبال کرده بودم را بالا و پایین میکردم که چشمم روی نام چندین کتاب بیشتر مکث میکرد.از بین آن همه اسم وسوسه کننده شازده احتجاب را انتخاب کردم.کتاب صوتی شازده احتجاب با خوانش ناصر زراعتی.

از همان ابتدای کتاب موج جریان سیال ذهن شازده  مرا هم میبرد در هزارتوی تاریخ.به سیاه روزگار قاجار با آنهمه عیاشی و ظلم به رعیت میکشاندم.مخصوصا که این روزها مشغول خواندن چند کتاب تاریخی هم هستم و تازه تاریخ سلسله قاجار را تمام کرده ام،بیشتر فلان الدوله ها و بیصار السلطنه ها پیش چشمم رژه میروند.

کتاب نقل چند ساعت پایانی عمر شازده احتجاب یا همان خسرو آخرین فرد از یک خاندان اشرافی قجری است.شبی در راه آمدن خانه مراد را که یکی از نوکران پدربزرگش بوده میبیند.مرادی که در همه صحنه های مرگ بوده و همیشه خبر مرگ می آورده است.دیدن مراد به شازده این حس را میدهد که او نیز امشب خواهد مرد.به خانه ی خالی و سوت و کور که نماد نابودی و ویرانی و انقراض است میرسد.با دیدن قاب عکس های اقوام درگذشته اش خاطرات از جلو چشمانش رژه میروند.

شازده با سفر در زمان و حرف زدن با خودش شخصیت خسته و درمانده، مرگ‌اندیش و مأیوس‌ و بی هویت خودش را به خواننده میشناساند.ظلم های خاندان قجری را به مردم،زنان و حتی فرزندان خودشان نشان میدهد.بیشترین کسی که در این خاطرات نقش دارد فخرالنسا همسر شازده که دختر عمه اش هم میباشد است. فخرالنسا نماد زن با فرهنگ و اهل مطالعه آن عصر است.ظلم شازده به فخرالنسا و فخری کلفت خانه به خوبی در این مرور خاطرات به تصویر کشیده شده است.

این رمان اسباب معروفیت هوشنگ گلشیری در سال ۱۳۴۸ بود.گلشیری به طرزی بدیعانه و ساختارشکنانه با قلمی پر ایهام و پیچیده به سبک جریان سیال ذهن داستان فروپاشی و اضمحلال یک خاندان را به کمک رویاها و خاطرات شازده روایت میکند.بعد از خواندن کتاب رفتم و فیلمش را هم پیدا کردم و دیدم.فیلمی سیاه سفید با بازی جمشید مشایخی،فخری خوروش و کارگردانی بهمن فرمان آرا در سال ۵۳.

این بخش از گفته های فخرالنسا به خوبی روزمره خان های قجری و اوج دغدغه های آنان را نشان میدهد.فخر النسا به خسرو می‌گوید: «چرا نیاکان ما همه‌اش به فکر مزاج مبارک و بواسیر مبارک هستند و یا اگر از این خبرها نباشد اگر یکی را پیدا نکنند که سرش را مثلاً لب همان باغچۀ خانۀ شما گوش تا گوش ببرند، چرا سوار می‌شوند و با انهمه میرشکارباشی، منشی باشی، تفنگدارباشی، ملاباشی، حکیم باشی می‌زنند به کوه و صحرا و می افتند به جان مرال و پازن و دراج و خرگوش و چه و چه، تازه وقتی خسته و کوفته برمی گردند چرا یکی دیگر را صیغه می‌کنند؟ و صبح یکی را خلعت می‌دهند، یکی را سر می‌برند و اموالش را مصادره می‌کنند؟»

#شازده_احتجاب
#هوشنگ_گلشیری
#کتاب_صوتی


🌸سایه🌸

@sayeh_sayeh
          

            یک رمان فارسی قوی! داستان یک خاندان قجری که پس از روی کارآمدن خاندان پهلوی دچار رخوت شدند و شازده احتجاب از بازمانده‌های اون‌ها به ظلم‌ها و ستم‌ها و کارهای اون‌ها فکر می‌کنه. شاید سلیقه‌ی شخصی منِ خواننده به رمان‌هایی از این دست که ساختاری پیچیده و ذهنی دارند توی این تعریف کوبنده آغازینم بی‌تأثیر نباشه اما این رمان به شدت من رو جذب کرد و با هر خاطره‌ای که تعریف می‌کرد من رو با خودش می‌کشوند و با این‌که شاید به اقتضای سبک رمان تو چند صفحه‌ی آغازین رمان گیج می‌شدم اما بعدش انقدر آمادگی برای داستان زندگی شازده احتجاب داشتم که باهاش همراه می‌شدم... به هر جایی که ذهنش می‌رفت. شاید یکی از حسرت‌هایی که برای این رمان‌ها دارم اینه که زود تموم می‌شن. یعنی شما موقعی که به شازده و فخری و فخرالنساء عادت کردی باید ترکشون کنی... در هر صورت از خوندن این رمان لذت بردم.
          

            فضاسازی منحصربفرد از موقعیت‌های مکانی و جغرافیایی در اثر که به وضوح می‌تواند مخاطب را با خود همراه سازد برگ برنده «شازده احتجاب» است. البته که این موضوع سبب می‌شود محتوا و فرم به شکل موازی پیش بروند. 
در واقع ایجاد تحول و تعادل بین واقعیت و خیال که ته‌مایه توهم شخصیت «شازده احتجاب» است و واکنش «فخرالنسا» و «فخری» و باقی اعضای آن خانه به شمار می‌آید.
          

            از دید من کتاب خیلی به مراتب تاثیر گزارتر از فیلمی هست که ساخته شده‌.به هر جهت کتاب اصالت دارد بر فیلم .این ذهن بسیار مشغول و شیزوفرنی گرفته شازده قجری بسیار جالب روایت شده و طبیعی هم هست با ان همه ظلم ها و ستم هایی که این سلسه گور به گور شده بر سر ملت شریف ما اوردند .هوشنگ گلشیری استاد ارایه دیالوگ های ذهن بیمار گونه و فلاش بک زدن به گذشته بخصوص قسمت همسر شازده که بسیار غم انگیز و درداور بود.
          

            سر دو راهی استبداد و استعمار کدام را انتخاب میکنی؟


گلشیری از دوگانه #استبداد و #استعمار اولی را برای نقد انتخاب کرده. البته کمی عجیب است، چون دوره قاجار دوره تاخت و تاز استعمار در کشور است و امتیازات ملی است که به کنسول های روس و انگلیس واگذار میشود و ملت مدام فقیرتر میشود. چطور میشود خاطرات قاجار را ورق زد و فقط از استبداد نوشت و یک سطر هم از استعمار ننوشت؟
شاید علت این مسئله قرار گرفتن پایگاه #مکتب_اصفهان در مرکز ایران باشد که تبعا کمتر مورد تاخت و تاز عمال بیگانه و طلایه داران استعمارگری قرار داشته. اصفهان مثل جنوب و شمال ایران نفت نداشته که سر امتیاز نفت شمال و جنوب دعوایی بین روس و انگلیس بر پا باشد. از سویی، اگرچه دوره قاجار قطعا دوره سیاهی بوده است اما سیاهنمایی درباره قاجار قطعا پهلوی ها را خوش می آمده. مخصوصا آن سیاهنمایی خاصی که تمرکز قدرت در فرد مستبد را در نهایت خودش نشان بدهد، گویی هیچ نهاد دیگری اعم از روشنفکران و علمای مذهبی قدرت تاثیرگذاری بر شاه یا شاهزادگان را نداشته اند. 
حال آنکه فی المثل مخالفت شخص ملاعلی کنی نقش مهمی در باطل شدن قرارداد رویترز میگذارد. یا فتوای میرزای شیرازی حرمسرای ناصرالدین شاه را علیه او می شوراند. پس در واقعیتی که #هوشنگ_گلشیری از دوره قاجار تصویر میکند جای اما و اگر هست. در هنر ایران سینماگر بزرگی مانند علی حاتمی با آثاری که در دوره قاجاریه خلق کرد این همه تصویر سیاه را کمی زدود و زیبایی هایی که آخرین مواریث پیش از مدرنیته بودند را به مردم نشان داد.
گلشیری البته در بعضی داستان های نمازخانه کوچک من هم طرف حسابش استبداد است. ولی به هر حال بعد از گلشیری داستان نویسی ما دو سه پله به لحاظ روانشناختی بالا میرود.

محمدحسن شهسواری در کتاب «قدم زدن در مه» عمده ترین علت موفقیت کتاب شازده احتجاب را اقتباس سینمایی بهمن فرمان آرا از آن میداند. پر بیراه نمیگوید. رمانی کم حجم، با این روایت تو در تو، منطبق شدن سایه وار شخصیت ها بر هم، خشونت های عریان که لااقل میتواند دل بخش زیادی از مخاطبان مونث را به هم بزند و آنانان را از خواندن ادامه کتاب منصرف کند و خلاصه این همه فرم گرایی در رمان میتوانست کاری کند چاپ اول این رمان در انبار ناشر بماند. با این حال جامعه ادبی که در آن سالها تشنه شیوه های جدید روایت بود از رمان کوتاه گلشیری استقبال کرد و این استقبال را نمیتوان تمام مرهون اقتباس سینمایی فرما آرا دانست.

یکی از سویه های قابل تامل در شازده اختجاب سویه روانشناختی آن است که بحثی مفید و مستوفا ا میطلبد و در این مجال کوتاه حق آن ادا نمیشود. شازده احتجاب به قرائن زیاد دچار ضعف قوای جنسی است. از طرف زنش سرکوفت میخورد که چطور نمیتواند هر شب با دختر باکره ای بخوابد در حالی که جد امجد چنین میکرده. از طرفی فرزند یک نظامی سرخورده تریاکی است که از عذاب وجدان کشتار مردم به مخدر پناه برده. عمل جنسی چاه ویلی است که شازده باید بتواند تنش های فردی-اجتماعی اش را در آن فروریزد و رهایی یابد اما او از این کار ناتوان است. این که او فخری را در عمل جنسی (حتی وقتی او در دوره عادت ماهیانه است) جایگزین فخر النسا میکند ناشی از نوعی سرخوردگی از روش پیشینیان، سرریز تحقیر اجتماعی و ناتوانی از ادامه آن راه است. به علاوه این کار نوعی انتقام از خود نیز هست. با همخوابگی پیش روی جنازه زن بی نوایش میخواهد از نسل فراموش شده اش انتقام بگیرد.
          

            هوشنگ گلشیری یکی از نویسنده‌های مهم اخیره و شازده احتجاب هم یکی از آثار تاثیرگذاری که به‌خصوص در زمان خودش اثر بسیار مهمی بوده. 
کتاب درباره‌ی یک شازده‌ی قجریه و مدام از نظر زمانی در رفت و آمده. در واقع حسرت شازده نسبت به قدرت و عملکری که نیاکانش داشتن، بهانه‌ای برای پیش‌برد این روایته.
با همه‌ی این‌ها برای شخص من این کتاب کشش نداشت! خوش‌خوان نبود و پیدا کردن خط روایت هم برام سخت بود. البته باتوجه به دیدگاه‌هایی که در ارتباط با این کتاب وجود داره، احتمالا این میزان نامانوس بودن و عدم توانایی برای همراه شدن با کتاب از ضعف سلیقه و دانش منه. 
فقط نکته‌ی قابل توجهی که بیانش خالی از لطف نیست اینه که این کتاب سراغ نیمه‌ی تاریک اون قسمت از تاریخ رفته و بدون بزک کردن از دردهایی مثل جایگاه زنان اون دوران حرف می‌زنه.
در مجموع، شازده احتجاب نکات مثبت و منفی  زیادی داره اما جز سلایق من نبود و نتونستم باهاش ارتباط بگیرم.
          

            باهاش زیاد ارتباط برقرار نکردم. با داستان هایی که مربوط به جریان افکار یک شخصیت هست سخت ارتباط برقرار میکنم. دوست دارم بیشتر توی داستان اتفاق رخ بده و خودم ازش نتیجه گیری کنم تا اینکه مستقیما نتیجه ی افکار شخصیت (و نویسنده) رو بخونم. پس شاید ایرادی به این اثر وارد نباشه. اما میتونم حدس بزنم که چرا خیلیا باهاش ارتباط برقرار نمیکنن.
 اگه قرار باشه ادبیات کشورمو به یکی خارج از ایران معرفی کنم با این کتاب شروع نمیکنم!
          

            .

سال 1348، گلشیری اثر معروف خود، «شازده احتجاب» را می‌نویسد که انتشارش موجب شهرت او می‌گردد. «شازده احتجاب» رمانی کوچک در امتداد رویکردی است که هدایت در «بوف‌کور» آغاز کرده بود و چوبک با انتشار «سنگ صبور» در سال 1345، به‌گونه‌ای قصد تداوم آن را داشت. این رمان یک شروع قوی برای روایت سیال ذهن در زبان فارسی محسوب می‌شود. اگرچه منظر ذهن سیال، پیش‌تر از «شازده احتجاب»، در ادبیات ایران به‌وسیله یکی دو نویسنده دیگر نیز به آزمایش گذاشته شده بود، اما شهرت و مقبولیت این زاویه دید، مرهون انتشار «شازده احتجاب» است که یک نمونه عالی برای عرضه امکانات آن در آن سال‌ها محسوب می‌شده است. شازده احتجاب را می‌توان یکی از نخستین آثار ذهن‌گرای مدرن فارسی دانست که در پی بازآفرینی حالات ذهنی و انعکاس درون شخصیت‌های داستانی، به استفاده از تکنیک‌هایی روی آورده است که محتویات درونی ذهن و جدال‌های درونی انسان را همچون اتفاقات داستانی در کش‌وقوس رمان بازتاب می‌دهد. این تکنیک‌ها که متفاوت با تکنیک‌های انعکاس ذهن کلاسیک طراحی شده‌اند درصدد بازتاب ذهن بر طبق یافته‌های جدید علمی دربارۀ ماهیت و عملکرد واقعی ذهن انسان هستند. این داستان نمونه بارز «روایت انسان در دنیای مدرن» است که در آن همه‌چیز در «درون» ذهن شخصیت‌ها اتفاق می‌افتد و نمود بیرونی رفتارها و حرکت‌ها، بسیار کم و تقریباً قابل صرف‌نظر کردن است. گلشیری در این داستان، بی‌واسطه و مستقیم درون ذهن شخصیت داستانی‌اش جای می‌گیرد تا انعکاس یافته‌ها، یادها، خاطرات و اوهام ذهنی او را به نمایش بگذارد. کنش و واکنش‌های بیرونی داستان، تنها در این حد است که شازده خسرو احتجاب، بازمانده‌ای از سلسلۀ مخلوع قاجاریه درحالی‌که بر صندلی اجدادی و در اتاقی خالی از اشیاء عتیقه نشسته است سر بر ستون دست‌ها می‌گذارد، سرفه‌های پی‌درپی می‌کند و گاه‌گاه به نگریستن عکس‌های حول‌وحوش اتاق می‌پردازد تا با یادآوری گذشته‌ها به شناخت خود دست یابد. بقیه داستان در ذهن شازده می‌گذرد و خواننده با درک بی‌واسطۀ ذهن او گذشته‌های دوردست زندگی‌اش و حتی زندگی اجدادش را درک می‌کند و دراین‌بین خواسته‌ها و عقده‌های روانی انسان را درمی‌یابد که خود از این نسل است اما بازمانده از تمام قدرت و جبروت پیشینیان خویش. 

راوی سوم شخص محدود به ذهن شازده احتجاب و فخری، در شب آخر زندگی شازده احتجاب (زمان حال) راوی اصلی متن روایی است. این راوی اصلی کانونی‌گر بیرونی متن روایی نیز هست و شازده احتجاب و فخری دو کانونی‌شده داخلی او هستند. راوی سوم شخص محدود برای نقل رخدادهای زمان گذشته (زمان پیش از شب آخر زندگی شازده) وارد ذهن شازده احتجاب و فخری می‌شود و با استفاده از گفتمان مستقیم و گفتمان غیرمستقیم این دو، مشاهدات، اندیشه‌ها و گفته‌هایشان را بازگو می‌کند.

شخصیت اصلی شازده احتجاب یکی از شازده‌های عقیم خاندان قاجار است که اضمحلال و فروپاشی این خاندان را روایت می‌کند. او در اتاقی که بوی نا می‌دهد و دیوارهایش پر از عکس‌های موریانه خوردۀ اجداد و نیاکان است، آرام‌آرام جان می‌دهد. شازده احتجاب که در گذشته با نام خسرو شناخته می‌شود، در کنار پدربزرگ و در میان عمه‌ها و عموها، و دبدبه‌ها و کبکبه‌هایشان بزرگ می‌شود. پدربزرگ، یعنی همان شازدۀ بزرگ، مردی بسیار مستبد و خون‌خوار است که مادر خود را می‌کشد، برادر ناتنی و زن و سه فرزند او را به چاه می‌اندازد و یکی از زنان خود را داغ می‌کند. شازده انسانی است در واپسین روزهای نابودیِ هم‌صنفانش. به همین دلیل خسته از همه‌چیز، درگیر یک میل غریزی در روابطش با دو زن درگیر است. بازهم انسان داستان‌های گلشیری، در امیال غریزی غوطه می‌خورد. بسامد بالای این انسان در داستان‌ها، ما را به این قضاوت می‌رساند که گلشیری انسان را به‌طور کامل در همین قاب می‌بیند. داستان شازده احتجاب نمونۀ مسجلی است برای انحلال همه چیز در ذهن و هم‌زیستی گذشته و حال. 

از روی خرده‌ریزها رد شد و ساعت جد کبیر را برداشت، کوک کرد. صدای تیک و تاک بلند شد. ساعت پدربزرگ و پدر را و بعد ساعت‌های جیبی را هم کوک کرد. گفت:«فخری، چرا ایستاده‌ای؟ کمک کن ببینم.» فخری کمک کرد، من هم کردم. ساعت پدربزرگ زنگ زد، بلند و مقطع. فراش‌ها آمدند. پنج تا بودند، بلندقد، با سبیل‌های چخماقی. دست به سینه تعظیم کردند و برگشتند. فخرالنساء گفت: «ملاحظه فرمودید، شازده جان؟ این را، حتماً شارژدافر روس پیشکش حضور انور اقدس کرده.» با انگشت گرد حاشیۀ پایین ساعت را پاک می‌کرد. گفتم: «فخرالنساء، من دارم کلافه می‌شوم.» آن‌همه عقربه روی صفحه‌ها تکان می‌خوردند. صدای تیک‌وتاکشان در هم و مداوم بود.


و در لابلای آن‌همه فراش خلوت و خواجه‌باشی و شاطر و فریادهای کورشو، دورشو و زن‌های حرم و کنیزها که می‌ریختند توی حوض و کشتی می‌گرفتند... لخت؟ جد کبیر، حتماً می‌خندیده. و خاطر انورش را انبساطی... و سکه شاباش می‌کرده و زن‌ها و کنیزها که می‌ریختند روی هم، تودۀ گوشت زنده و سفید تکان می‌خورده، می‌خندیده، در هم می‌رفته، با دست‌وپایی که گاه‌به‌گاه بیرون می‌مانده. تودۀ گوشت که باز می‌شد، باز جد کبیر شاباش می‌کرده. آن‌سو، پشت این‌همه پدربزرگ ایستاده بود. یا نشسته؟ طرحی مبهم از کودکی چاق و کوتاه یا بلند و باریک با موهای پرپشت و یا... و چشم‌های؟ با شمشیر و کلاه و چکمه و برق تکمه‌ها. و لـلـه‌باشی‌ها و وزیر و مشیرهایش. حاکم ولایت... نمی‌دانم کجا. و شاید اگر فرصتی دست می‌داد و به سلام می‌نشست و آخوندها نمی‌آمدند و ا دعا به ذات اقدس بکنند و یا امرا به پابوس مشرف نمی‌شدند...
ـ اگر چشم گنجشکی را دربیاورند تا کجا می‌تواند بپرد؟
و سرفه کرد، بلند و کشدار. و فهمید که نمی‌تواند و رها کرد تا پدربزرگ همچنان عکسی بماند نشسته بر تختی یا بر پشت اسبی رام و یا پشت آن تودۀ گوشت بی‌کشل و زنده و خندان.
و پدربزرگ دست کشید به سبیل پرپشتش، سرفه کرد و توی قاب عکسش تکان خورد.