غزالی کتاب کم حجمی است که فرانک گریفل آن را نوشته‌ و رضا زرین کمر ترجمه کرده است. مطالعۀ این کتاب دو ماه پیش در فرودگاه آغاز شد. در میان هیاهوی مسافران و صدای اعلانات پرواز، خواندن این اثر مبدل به محل امنی شد برای فرار از سرگیجه در یکی از شلوغترین مظاهر زندگی نوین. تاخیر در پرواز فرصت مناسبی بود که چند قرن به عقب بازگردم و با غزالی این اندیشمند مشهور که با «تهافت الفلاسفه» به مشهورترین دانشمند ضد فلسفه مبدل شد آشنا شوم. اما سر و صدای فرودگاه و البته دلخوری از نویسنده کتاب فرانک گریفل که در ابتدا دعوت ما برای سخنرانی در یک دوره فلسفه را پذیرفتند اما سپس آن را لغو کردند، مانع از این شد که کتاب را همان جا تمام کنم. 
دو ماه بعد در ساعات بی‌برقی کار کتاب را یکسره کردم. بی‌پرده می‌گویم که انتظار بیشتری از این اثر داشتم و مایل بودم تا با اندیشه‌های فلسفی و کلامی غزالی بیشتر آشنا شوم اما شاید در این حجم از صفحات امکان پرداختن و واکاوی بیشتر زندگینامه غزالی و بیان نظرات او میسر نبود.
البته از حق نباید گذشت که این اثر برای آشنایی اولیه با این چهره و تحولات زندگی‌اش مفید است. اینکه در هر مرحله از زندگانی چگونه افکار غزالی راه به آثاری همچون تهافت الفلاسفه، مقاصدالفلاسفه و احیاالعلوم یافته است می‌تواند به رهگیری بهتر موضع‌گیریهای او کمک شایانی کند. نکتۀ دیگری که از این اثر می‌توان دریافت مواجۀ غزالی با دیگر مکاتب مانند معتزله و دیگر فیلسوفان مانند مشایی‌ها و طرفداران فلسفۀ سینوی در رابطه با موضوعاتی همچون ازلی بودن هستی یا علم پروردگار است که تفاوت نوع نگاه دانشمندان از نحلۀ‌های دیگر با این موضوعات را آشکار می‌کند.
کتاب «غزالی» کوچک است و خوش‌خوان و می‌توان به یک نفس آن را خواند. عجیب‌ترین بخش کتاب هشت صفحه آخر است که به صفحات سفیدی اختصاص داده شده است تا خواننده در صورت تمایل یادداشت برداری کند. با مشاهدۀ آن بخش احساس کردم که گویا بخشی از پول خود را بابت دفترچه یادداشت داده‌ام!

سید علی مرعشی
26 مرداد 1404