رئالیسم جادویی خاورمیانه‌ای 
بختیار علی در کتاب «عمویم جمشید خان؛ مردی که باد همواره او را با خود می‌برد (ترجمه‌ی مریوان حلبچه‌ای، تهران: نیماژ، 1395) که به اعتقاد برخی از منتقدان از پیروان رئالیسم جادویی است ماجرای شخصیتی به نام «جمشید خان» را روایت می‌کند که به دلیل کاهش وزن شدید می‌تواند در باد پرواز کند. اما پرواز او پروازی نیست که رویای انسان بوده است. جمشید خان در سال‌های زندان و شکنجه‌ی صدام آن‌قدر وزن کم کرده که هم‌چون کاغذی سبک شده و باد او را به هر جا که می‌خواهد می‌برد. جسم او هم در زندان همه‌ی بارهای اضافی خود را از دوش برداشته و فقط اندام‌های اصلی و ضروری را برای یک زندگی ابتدایی باقی گذاشته. رئالیسم جادویی بختیار علی در این رمان الهام‌گرفته از زادگاهش، خاورمیانه، است که ماجراهای روزمره‌اش به خاطر جنگ و مهاجرت و ویرانی کم‌تر از رویدادهای عجیب و غریب امریکای لاتین مستعد شکل‌گیری این سبک نیست. 
«عمویم جمشید خان...» پیش‌تر با ترجمه‌ی رضا کریم‌مجاور در نشر افراز چاپ شده است. این رمان در کنار رمان مشهور «آخرین انار دنیا» از مهم‌ترین آثار این نویسنده‌ی کُرد محسوب می‌شود که بیش از هر چیز نمایانگر سبک خاص روایت او را در قالب رئالیسم جادویی در جغرافیای خاورمیانه است.


ماهنامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی چهاردهم، سال ۱۳۹۵.
          

            گفتار اندر نقد نشر نیماژ
منقل‌ را می‌آورند، زغالی می‌گیرانند و سپس قد یک فندق تریاک از لول خود می‌کنند و روی حقه‌ی وافور می چسبانند. سوراخ وافور را با سوزن طلاییِ زنگ‌زده‌اش وا می‌کنند و وافور را با یک دست روی لب گذاشته و با دستی دیگر با انبری یک ذغالِ سرخ را از منقل برداشته و پس از فوتی به آن، به حقه نزدیک و دودی جانانه می‌گیرند و در حالیکه بسیار آهسته دود را بیرون می‌دهند شعار می‌دهند که:
این چه وضعی‌ست؟
چرا مردم کتاب نمی‌خرند؟
چرا وضعیت چاپ و نشر چنین است؟
صنعت نشر ورشکته است!
و همانگونه که دود بعدی را می‌گیرند در ادامه در دفترچه‌ی خود یادداشت می‌کنند که فلان کتاب در تجدید چاپ بعدی به یکباره با چند برابر چاپ قبلی چاپ گردد اما با کاغذی نازک‌تر و چاپی بسیار بی‌کیفیت‌تر که خواننده در خواندن نوشته‌های پشت و روی هر صفحه به آنگوزمان بیفتد!
ساعتی از نشئگی می‌گذرد که یک مشتری به نام سهیل به نشر نیماژ پیام ارسال می‌کند که:
این چه وضعی‌ست؟
چرا برای مشتری ارزش و احترام قائل نیستید؟
چرا به نسبت پولی که دریافت می‌کنید به همان اندازه برای کیفیت کتاب خرج نمی‌کنید؟
اما مدیران نشر که حال نه معلوم است نشئه هستند و نه معلوم خمار؟!
در پاسخ، با یک ضدحمله‌ی بی‌شرمانه به مشتری می‌گویند: این به ما مربوط نیست!!!
و شما می‌بایست هنگام خرید، کتاب را بررسی و در صورت ایراد کتاب سالم را خریداری می‌کردید!!!

آقا/خانم نشر نیماژ: تف به شرافت شما

گفتار اندر توصیف کتاب
"او خوابیدن در آسمان را خیلی دوست می‌داشت.
تردید دارم از روایت این داستان که می‌دانم، آن‌هایی که جمشیدخان را واقعا ندیده‌اند هرگز نه باور می‌کنند و نه درک می‌کنند."

موضوع جذاب، انتخاب المان‌هایی بسیار سخت نظیر پرواز انسان و بارش خون از آسمان، پرداخت نه عالی اما خوب و جمع‌بندی مناسب، که باعث شد تلخی روانم را از ناشر بشوید و به همراه جمشید خان به آسمان ببرد.

شجره نامه
حسام خان (پدربزرگ)
پیروز (مادربزرگ)
جمشید خان (پسر کوچک حسام خان)
ادیب خان (پسر بزرگ حسام خان)
سرافراز خان (پسر وسطی حسام خان)
اسماعیل (پسر ادیب خان)
سالار (پسر سرافرازخان)
غزل (خواهر اسماعیل و دختر ادیب خان)
صافی ناز (دختر صدیق پاشا-زن جمشید خان)
احسان بایزید(معشوق صافی ناز)

گفتار اندر داستان کتاب
نخستین کتابی بود که از ادبیات «کرد/کورد» و صدالبته «بختیارعلی» می‌خواندم و پیش از هر حرفی رضایت خود را از ترجمه‌ی آقای «مریوان حلبچه‌ای» به جهت متن روان، ساده و بی‌آلایشی که تقدیم ما نموده‌است ابراز می‌دارم.
باز هم رئالیسم جادوییِ مورد علاقه‌ی من و اینبار نویسنده‌ای دیگر، خوشحالم که این کتاب دوست داشتنی را مطالعه نمودم.
اگر بخواهم با نگاهی ساده کتاب را معرفی کنم، می‌نویسم:
جمشید خان در زندان صدام شکنجه شده و در شکنجه آنقدر از جانش آب رفت تا اینکه باد او را همانند بادبادکی با خود برد و به شکلی که در داستان می‌خوانیم به همراه برادرزاده‌هایش اسماعیل و سالار به «بارانوک» روستای قدیمی‌شان پناه می‌برند.
با اعلام عفو عمومی رژیم بعث، به شرط عضویت در ارتش بخشوده می‌شود و در جنگ عراق با ایران به شکل جالبی شرکت دارد و دو برادرزاده‌اش نیز نقش نگهدار او هستند تا مبادا او را باد ببرد اما گاهی این اتفاق رخ می‌دهد و گاهی نیز خیر و نکته‌ی جالب داستان این است که وقتی به هر دلیلی که در داستان می‌خوانیم او به روی زمین سقوط می‌کند، سقوطش منجر به فراموشی او و تغییر روند زندگی‌ش می‌شود و ما در فصول مختلف تغییرات و زندگی جدید او را می‌خوانیم، تا اینکه... .

بستگی دارد این کتاب را به چه دیدی بخوانیم، اگر بخواهیم به دیده‌ی یک داستان روان بنگریم بسیار عالی‌ست و چه بهتر برای پر کردن وقت ما، اما اگر بخواهیم به شکل دقیق نیز بدان بنگریم، باید عرض کنم که بختیارعلی تاحدودی و نه بسیار دقیق و مستند اشارات خوبی به وضعیت سیاسی، اجتماعی و بحران‌های کشورش در دوران پیش و پس از صدام کرده است و این اشارات داستانش را نه وزین اما پربار نموده است.

نقل‌قول نامه
"دیکتاتورها نمی‌میرند، بلکه همچون ققنوس حاکستر می‌شوند و کمی بعد دوباره از زیر خاکستر خود سر برمی‌آورند."

"گلوله‌ها کاری کردند که خدا را هم برای همیشه فراموش کند."

کارنامه
یک ستاره بابت اینکه در سطح، کیفیت و حد و اندازه‌ی شاهکارهایی که با این سبک که دست بر قضا مورد علاقه‌ام است و پیشتر خوانده‌ام، یک ستاره بابت اینکه اشارات به رخدادها سطحی بود و نه مستند بر واقعیات از کتاب کسر و نهایتا سه ستاره برای این کتاب منظور می‌کنم.

سی‌ام مهرماه یک‌هزار و چهارصد
          

            اوّلین بار بختیارعلی را از آخرین انار دنیا شناختم. در نظر اوّل برایم عنوان جذّابی بود. فکر کنم از روی عنوان خیلی چیزها را می‌شود فهمید. اگر عنوان خلاقّانه و جذّاب باشد، بدون تردید بر وجود ذهنی خلّاق دلالت می‌کند امّا در غیر این صورت، نمی‌توان گفت نویسنده‌ی خوبی ندارد. قبل از این رمان، قمارباز داستایفسکی را خوانده بودم که اگرچه عنوان ساده‌ای دارد، امّا از تک تک حروفش لذّت بردم.
داستان درباره‌ی مردی به نام جمشیدخان است که به دلیل شکنجه‌های رژیم بعث عراق، اینقدر کم‌وزن می‌شود که باد، همیشه او را با خود می‌برد. هر بار که باد او را جا به جا می‌کند، او بخش عمده‌ای از حافظه‌اش را از دست می‌دهد و رویکرد جدیدی را اتّخاذ می‌کند. در واقع بعد از هر سقوط، دنبال چیز خاصّی می‌رود و تمام آنچه در سابق را سپری کرده بود، فراموش می‌کند.

داستان به زبان اوّل شخص روایت می‌شود و می‌توان گفت سبک رئالیسم جادویی دارد. بیش از هر چیز دیگر، داستان مالامال از مضامین سیاسی است. حرف‌زدن درباره‌ی نابرابری، درباره‌ی فساد دستگاه‌های اداری، درباره‌ی سوء استفاده‌ی سیاست‌مداران از مردم و چیزهای مختلفی مثل این، بخش قابل توجهی از کتاب را شکل می‌دهد. غیر از آن، توجه به مسئله‌ی مهاجرت هم از آن چیزهایی است که مضمون داستان کم و بیش، به آن می‌پردازد. در جایی از داستان می‌خوانیم:

توی دنیا هیچ شغلی مطمئن‌تر از قاچاق انسان نیست. تا وقتی که آدما مثل حالا غمگین باشن، مدام به فکر فرار از خاک خودشون میوفتن. این که آدما خیال می‌کنند توی یه جای دیگه خوشبخت می‌شد، یه نوع مشکلیه که از بابا آدم برامون مونده. (ص93)
این قسمت از کتاب برایم تداعی‌گر شعر زیبای طالب آملی بود:

خشت بر خشت زوایای جهان گردیدم
منزلی امن‌تر از گوشه‌ی تنهایی نیست

برای من سبکی وزن جمشیدخان استعاره‌ای از تهی‌بودن روح او بود. این هم چیز تازه‌ای نیست. آدم‌ها هرچه قدر از درون پوک و خالی باشند، سبک‌تر هستند و در مواجهه با افکار دیگران، با نگاه‌های دیگران، مثل برگ بی‌وزنی جا به جا می‌شوند. این که این جور آدم‌ها در رابطه‌شان با دیگران به هزار و یک مشکل می‌خورند عجیب نیست، چون قبل از هر کس،‌هیچ وقت تکلیف خودشان با خودشان را نمی‌فهمند.

از ضمیر سوّم شخص نگویم که فکر کنم آدم‌هایی این طوری خیلی دوردست هستند. نه. همین‌جا. خود من بارها این بی‌ریشگی را حس کردم. آدم وقتی هیچی از خودش ندارد، هیچ وزنی ندارد و دست به دست افکار و امیال آدم‌های دیگر می‌شود. می‌بیند فلانی چه گفت و برای جلب نظر او، حرف او را تأیید می‌کند. باری هم حرف مخالفی را می‌بیند و او را تأیید می‌کند. این آدم هیچ‌وقت آرامش هم نمی‌گیرد. چون اصلا نمی‌داند کجا و برای چه می‌رود!

آدم این مدلی معمولاً فقط غریزه و حیوانیت‌اش را می‌فهمد. این را می‌فهمد که من باید به سود خودم کار کنم. از هر راهی هم برای ارضای این حیوانیت‌اش فرو گذار نمی‌کند. یک جایی جمشید خان می‌گوید:

پیش‌تر تنها دیکتاتوران بزرگی همچون هیتلر و استالین و موسولینی می‌توانستند چنین کارهایی بکنند؛ دیکتاتورهایی که ارتش و دولت و پلیس مخفی داشتند. امّا حالا کافی تا یک سایت داشته باشی تا بتوانی عقل و اندیشه‌ی هزاران نفر را در مسیری که می‌خواهی هدایت کنی. هر کسی را که می‌خواهی در نظر مردم محبوب یا منفور کنی. دوستانت را بزرگ جلوه دهی و دشمنانت را رسوا کنی. ص 116
غیر از نکته‌ی اصلی این نقل قول، ببینید افکار عمومی را چطور توضیح می‌دهد! افکار عمومی همین جمشیدخان خودمان هستند. آدم‌هایی بی‌وزنی که به‌راحتی می‌توان به علاقه‌مندی‌های آن‌ها جهت داد و مشخص کرد که را دوست بدارند و از چه کسی بیزار باشند. باید خیلی هشیار بود. باید دم قلب ایستاد و پاسبانی داد. بررسی کرد که چه کسی داخل می‌رود و چه کسی از ورود منع می‌شود. دلیلش چیست.

فکر کنم نام بختیارعلی در ایران با نام آقای مریوان حلبچه‌ای گره خورده باشد. او مترجم آثار مختلف ایشان در ایران است. من کتاب‌های آخرین انار دنیا و همین کتاب را با ترجمه‌ی ایشان خواندم. راضی کننده بود.
کتاب 134 صفحه دارد و انتشارات نیماژ آن را چاپ کرده است. اگر بخواهم آن را رده‌بندی کنم، آن را رمانی «خوب» توصیف می‌کنم. بی‌انصافی است اگر در برابر «عقاید یک دلقک» یا «قمارباز» بخواهم این کتاب را عالی یا خیلی خوب توصیف کنم. امّا تجربه‌ی جالبی بود.

حرفم را با نقل قولی از درون کتاب به پایان می‌برم:

عشق کاری می‌کند که انسان همه‌ی استعدادهای پنهانی‌اش را به‌کار بیندازد و تمام توانش را برای مبهوت کردن معشوقه‌اش به کار بندد. ص60
          

            یادداشتی کوتاه بر کتاب ( جمشید خان عمویم، که باد همیشه او را با خود می برد)
کتابی جذاب، دوست داشتنی، بی تکلف، قصه گو و سرگرم کننده... 
بختیارعلی نویسنده کتاب در داستانی ساده و روان می خواهد بگوید اگر عمق نداشته باشی، اگر سبک باشی (سبک به لحاظ معنا و محتوا) باد تورا خواهد برد. با باد می روی و با باد می آیی، حزب باد خواهی بود. 
جمشیدخان سرگردان است. خط فکری ثابتی ندارد و هر بار به سمتی می رود و مسیر خود را تغییر می دهد. 
جمشیدخان نماد کسانی است که نه سئوال می کنند نه فکر می کنند. نماد کسانی است که هویت ندارند و از تاریخ عبرت نمی گیرند، بلکه آن را تجربه می کنند. 

          

            راستش من هیچ وقت فکر نمی کردم یه روزی از ادبیات کردستان بشینم بخونم ، اینم نمی دونم چی شد که خوندم اصلا ! نه که مشکلی باهاش داشته باشم ، نه منتها همیشه پیرو این تفکر بودم که انقدر شاهکار نخونده هست که تا آخر عمرم هم نمی تونم بخونم و در نتیجه به این طور کتاب ها اصلا نمی رسم .
کتاب رو در دو مجلس خوندم و به این دلیل در یک نشست مطالعه ش تموم نشد که در وقت و خواب آلود شروعش کردم و امکان نداشت توی اون وضعیت بیش از نیم ساعت بتونم مطالعه کنم وگرنه انقدر جذاب هست که شما در یک نشست بخونیدش. 
تقریبا ما وقع کردستان عراق رو جناب آقای بختیار علی داره توضیح می ده و شاید جمشید خان نمادی باشه از اکتیویست های کردستان عراق شاید هم نماد دیگه ای باشه و من اشتباه کنم.
ولی نثر لطیف و دلنشینی داره کتاب و روح آدم رو موقع مطالعه حسابی تکون می ده . 
انقدری یخوب بود که می خوام بم باز هم از بختیار علی بخونم. شما هم بخونید کیف می ده