نسخه‌ی اوّل:
حتّی شاید پنج...
خیلی تکان‌دهنده بود. خیلی.
و بعضی تکّه‌هاش قلب آدم را مجروح می‌کرد.
بسیار چیزها را به یادم می‌آورد. بعضی‌هاشان را از اعماق. و بعضی‌ها را از جایی آن‌قدر دور که یادم نمی‌آمد کِی؟ و کجا؟

نسخهٔ دوم:
قطعاً پنج ستاره. چیزی که با فرو نشستن کتاب در وجودت و پس از گذر سال‌ها درمی‌یابی...
چشمم آب نمی‌خورد که روزی روزگاری واقعاً بر این ریویو نسخهٔ دومی هم افزوده شود امّا امشب در دفتر یادداشت گوشی‌ام چیزی درباره‌اش نوشتم که فکر کردم می‌تواند نسخهٔ دوم این ریویو باشد. بعد از هفت سال که از اولین بار که خواندمش می‌گذرد...

یازده مهر نودونُه
[احتمالاً حرفم را باور نمی‌کنید اگر بخواهم به شما بگویم که چنان غمی روی دلم سنگینی می‌کند و چنان غصه‌ای دارم که تقریباً به جرئت می‌توانم بگویم که توبه‌ام به توبه‌ی قدیس‌ها می‌مانَد. شاید حرف مرا باور نکنید، چون گزارش‌هایی که از من دارید کاملاً بد است و عقیده‌ای هم که نسبت به من به هم زده‌اید، همین‌طور. با وجود این... همین را می‌گویم که گفته‌ام، شاید صرفاً به خاطر گفتن، شاید صرفاً به این دلیل که این عقیده‌ی راسخ را کنار نگذارم که شما آنچه را می‌گویم می‌فهمید و باور می‌کنید که حقیقت را می‌گویم، حقیقتی که بدان سوگند نمی‌خورم، چون سوگند خوردن چه فایده‌ای دارد...

این، آن تکّه از «خانواده‌ی پاسکوآل دوآرته» است که آن دفعه برایتان می‌گفتم. که برای پیدا کردنش تقریباً کل کتاب را دوباره خواندم. و یادتان هست وقتی خواستم برایتان بگویمش چه گفتم؟
چیزی شبیه به این: چه‌طور ممکن است خدا من را نبخشد؟
و بعد که دوباره آمدم سروقتش، دیدم که چه‌جور موقع نقلش برای شما عوضش کرده‌ام! بی آن که بدانم!

خیلی جالب نیست؟ باید بیشتر درباره‌اش حرف بزنیم.
          

            خانواده‌ی پاسکوال دوارته جذاب شروع میشه، جایی که نویسنده اشاره می‌کنه این کتاب دست‌نوشته‌هایی هست که در یک داروخانه پیدا کرده و اونها رو فقط رونویسی و مرتب کرده. اونجایی که نویسنده‌ی این متون اشاره کرده که هر کس اینها رو دید بسوزونه مگر اینکه ۱۸ ماه از تاریخ نوشتن این وصیت به قولی گذشته باشه و اگه تا اون تاریخ اتفاقی برای این نوشته‌ها نیفتاد هر کاری که دوست داره بکنه. این منو بیشتر ترغیب کرد برای خوندن این نوشته‌ها. در واقع پاسکوال دوارته در زندان داره آخرین روزهای زندگیش رو سپری می‌کنه و اونجا شروع می‌کنه به تعریف کردن زندگیش. از ابتدای کودکی و رفتار های پدر و مادرش تا به دنیا اومدن خواهر و کارهای اون و به دنیا اومدن برادرش. تا بزرگ شدن و ازدواج و چگونگی جنایت‌هایی که کرده. کتاب کشش خوبی داشت و اونقدری حجیم نیست که خسته کننده بشه. از نظر روانشناسی هم قابل بحثه که علم من به این بخش نمی‌رسه.ه
          

            به نام او

بعد از خواندن دو رمان پرحجمِ "سرگذشت تام جونز" و "جنایت و مکافات" امروز یک نفس رمانِ تکان‌دهنده‌یِ "خانواده پاسکوآل دوآرته" را خواندم. به جز دن کیشوت این اولین رمانی بود که از ادبیات اسپانیا خواندم. به همان اندازه که شاهکارهای آمریکایِ جنوبی برایم لذت‌بخش بودند این رمان هم بود، ضمن .اینکه طرح داستان و همچنین فضاسازی رمان به شدت مرا به یاد نمایشنامه‌هایِ لورکا انداخت، فضایی اثیری و خون‌آلود در بطن زندگی روستایی. تکان‌دهنده بود واقعا. اگر اثر دیگری هم از سلا ترجمه شده باشد می‌خوانم
          

            شیفته داستان پردازی و توصیف جزئیات و البته ترجمه گیرای فرهاد غبرائی شدم.
خانواده پاسکوآل دوآرته، روایت ملال‌آور رشد در خانواده‌ای خشونت زده، جامعه روستایی بهادهنده به حرف مردم و روزگار فقیری است.
نکته‌ای که فارغ از نگارش برایم جالب بود، قیاس جنایت غیرت‌زده در مناطق محلی کشور با جنایت پاسکوآل بود. و جامعه محلی‌ای که هراس‌آورتر از پاسکوآل‌ها را پرورش می‌دهد. 
          

            طالع بد؟بدبختی؟
داستان مردی در حبس که از تنهایی و جنون و خستگی و طالع بدش میگوید
در خیلی جاها میفهمیدم چه میگوید، شاید درک نمیکردم ولی 
کتاب چیزی بیشتر از جنون اسپانیا، فقر، فحشا و کشتار بود
تفکر آن قتل ها عمیق تر از یک جنون ناگهان بود
.......
داستان با روند تند و مرموزی شروع میشه.
خاطرات مردی که در زندگی تمام بی رحمی هارو تجربه کرده و حالا داره تعریفشون میکنه.
شرح حال نویسنده و صراحت و صداقت کلماتش شاید اولین چیزی باشه که خوندن کتاب آسون میکنه. به دنبالش مسیر داستانی، فرو ریزش ها و جنون ها و فرار کردن ها همه صحنه هایی که هستن که جذابیت کتاب بیشتر میکنن
          

            📕بگذار آزادی در نگاه تو باشد نه آنان که به تو خیره شده‌اند

🖋مسعود بُربُر- خانواده‌ی پاسکوآل دوآرته نوشته‌ی کامیلو خوسه سلا، یادداشت‌های به دست آمده‌ی مردی است که داستان زندگی‌اش را نوشته است: داستانی از رنج و جنایت مکرر، زیر خیرگی نگاه «دیگری».

«سگ روی پاهایش جلویم می‌نشست و سرش را به یک سمت خم می‌کرد و با یک جفت چشم باهوش قهوه‌ای به من زل می‌زد... با من به عقب برگشت و سرجایش نشست و دوباره به من زل زد. حالا می‌فهمم که چشم‌هایش مثل چشم کشیشی بود که به اعتراف گوش بدهد، درست نگاه اعتراف‌بگیر‌ها را داشت که خونسرد وارسی می‌کنند. چشم‌های سیاهگوش را داشت و نگاهی که می‌گویند سیاهگوش به آدم می‌اندازد... یکهو لرزه‌ای به سر تا پایم افتاد. مثل جریان برق بود که می‌خواست از دستم بیرون بزند و به زمین برسد. سیگارم خاموش شده بود. تفنگ تک‌لولم بین زانو‌هایم بود و من داشتم دستم را به آن می‌مالیدم. سگ همین طور برّ و بر به من زل زده بود. انگار که هرگز مرا ندیده. انگار می‌خواهد هر آن به چیز وحشتناکی متهمم کند. وارسی کردنش خونم را در رگ‌هایم به جوش آورد. آن قدر که فهمیدم لحظه‌ای که مجبور به تسلیم شوم نزدیک است. هوا گرم بود. گرما خفه کننده بود و چشم‌هایم زیر نگاه خیره‌ی حیوان که مثل چاقو تیز بود داشت بسته می‌شد.»

این نگاه سرزنش‌گر در تمام طول داستان و زندگی راوی همراه او هست. او باور دارد مادرش، و حتی سگی که به او نگاه می‌کند، متهم و سرزنشش می‌کنند در حالی که خود اوست که خویشتن را برای همه‌چیز، حتی مرگِ سیاه‌بختانه‌ی فرزندانش، سرزنش می‌کند. و سرانجام تنها آن‌هنگام که خود را از شر نگاه سرزنش‌گر مادر رها می‌کند (در فرایندی فرویدی) آزاد می‌شود و آزادی خود را احساس می‌کند. وقتی که دیگر هیچ نگاهی به او خیره نیست. و طرفه آن‌که در زندان هم که نقطه‌ی مقابل آزادی است، چون تنهاست و کسی به او خیره نیست همین احساس آزادی را دارد.

تمام داستان، گریز راوی از نگاه‌های سرزنش‌گر است. دیگر کجا؟ آنگاه که از موطن خود گریخته و به شهری غریبه رفته که هیچ کس نمی‌شناسدش و مهمان خانواده‌ای شده است. اما آنجا نیز هنگامی که حس می‌کند مرد خانواده به او (و نگاه او به همسرش) سوءظن دارد، تاب نظارت و خیرگی نگاه او را نمی‌آورد و به همان‌جایی که با بدختی از آن گریخته بود بازمی‌گردد.

پاسکوآل همچون مردی «ناموس‌پرست» عنان خود را به دست خشمش می‌دهد که در واقع همین هم  خواست دیگریِ تعمیم‌یافته است. چنین می‌کند چون جامعه از او چنین می‌خواهد. و خیلی بعدها در نزدیکی پایان داستان هنگامی که پنهان شده، در خلال گفتگوی دو نفر که می‌گذرند، می‌شنود: «هر کس دیگر هم جاش بود همین کار را می‌کرد. از شرف زنش دفاع کرد.»

در واقع شخصیت اصلی داستان، در نقطه‌ی مقابل مورسو (شخصیت اصلی رمان بیگانه آلبر کامو) قرار دارد. مورسو در رمان کامو مردی است که به جامعه و انتظارات بی‌دلیلش تن نمی‌دهد تا پای اصول اخلاقی خویش‌بنیادش بماند و تا پای مرگ می‌رود؛ اما اینجا دقیقا برعکس، پاسکوآل مردی است که فقط برای جامعه و تحت تاثیر نگاه خیره‌ی دیگری زندگی می‌کند.

آن‌گونه که سارتر می‌گوید: چون من دارای هستی خودم هستم یکی از چیزها یا موضوعی برای این جهان به شمار می‌روم و می‌توانم حضور ذات مثالی را که او هم برای خودش موضوعی از این جهان است در هستی خود احساس کنم... هر نگاهی که به طرف من متوجه می‌شود، فعالیت آن همراه با اعمالی است که در دایره ادراک ما احساس می‌شود... در تمام اوقات این احساس در ما فعالیت دارد و خیال می‌کنیم کسی به ما می‌نگرد و با نگاه‌های خود ما را دنبال می‌کند... اگر من نگاهی که به سویم خیره شده در خود بگیرم دیگر موضوع چشمان از بین می‌رود و موضوع تبدیل به حالت وجدانی شده و مانند یک حالت خودآگاه در خود فرو می‌روم و آثار آن را در ذهن خود جای می‌دهم.» (هستی و نیستی، ژان پل سارتر، ترجمه‌ی عنایت‌الله شکیباپور، انتشارات شهریار، ص۲۴۲ به بعد)

نویسنده هوشمندانه داستان را در قالب چند سند ارائه کرده تا نگاه خواننده از بیرون به شخصیت متمرکز باشد اما جالب است که خود شخصیت هم در روایتش از بیرون به خویشتن نگاه می‌کند و هر بار هم یک نگاه خیره ناظر اوست: سگ، مادر، و زنش وقتی به سراغ جنایت اصلی می‌رود.

با این همه، جهان‌آفرینی، شخصیت‌پردازی، تصویرسازی، ضرب‌آهنگ و شوک ناشی از ضربه‌های غافلگیری در فضای رخوت‌ناک و خمودگی حاکم بر داستان آن چنان استادانه است و رنج شخصیت در روایت اول‌شخصش چنان به خوبی پرداخته شده که علیرغم این نگاه از بیرون، خواننده حتی هنگام جنایت با او همدری می‌کند. حسی که البته با آگاهی از فرجام شخصیت اصلی به وحشت بدل می‌شود. وحشت از فرجام مردی که رفتارش هیچ توجیهی ندارد چرا که دستانش به خون آغشته شده، آن هم نه یک بار، و کدام قاتل و جنایتکاری است که نخواهد وانمود کند تنها قربانی شرایطی که در آن می‌زیسته بوده است و مسئولیت جنایتش متوجه خود او نیست؟ مسئولیت در نگاه توست نه آنان که به تو خیره شده‌اند.
          

            یکی از معدود کتاب های تا این مقدار تلخی که تا به حال خوانده ام...
جبر، جبر، جبر، تلخی، تراژدی عجیب، ترس، عصبانیت، دویدن خون در مویرگ های سر تا به مرز انفجار برسند، بی اخلاقی، قتل، غم، غم، و غم...
بیشترین مسائلی که در کتاب وجود دارند...
و به دلیل وجود همین مفاهیم و اتفاقات، یکی از کتاب هایی بود که به شدت مرا به فکر میبرد و برای همین خواندن این کتاب با حجم کم، تا این حد طول کشید...
نویسنده به طرز عجیبی خواننده را از معنویات و در اصل از خدا زده میکند و تو با خودت میگویی که چرا خدا این بلاها را سر پاسکوآل می‌آورد؟...
به قدری اتفاقات داستان و نگاه فرد جبری‌ست که جایی می‌گوید :«از کجا معلوم که انتقام خدا به خاطر همه‌ی گناه‌هایی که مرتکب شده بودم و همه‌ی گناهانی که می‌بایست(!!!) مرتکب بشوم، نبوده باشد؟»
این حجم از تلخی و جبر و مفلوک بودن در یک داستان را علاوه بر این که دوست ندارم، حتی درک نمیکنم...
اما باید بگویم که یک جمله را بیش از قبل در ذهن من تداعی و محکم کرد که 
زندگی در این دنیا چیزی به جز رنج نیست...