نگارنده در کتاب حاضر، نخست به رویکردهای پدید آمده دربارة تعلیم و تربیت در تاریخ اسلام اشاره کرده و سپس نحوة پیدایش مکاتب مختلف در این زمینه در رویکرد مبتنی به کتاب و سنت، صوفیانه، فلسفی و اجتماعی) و اساسا شروع نظریه پردزای مسلمانان دربارة تعلیم و تربیت را وامی کاود. سپس با بیان مقدمه ای دربارة اهمیت علم و علم آموزی در اسلام، آموزش ابتدایی و آموزش عالی و استادان و شاگردان در نظام تعلیمی و تربیتی مسلمانان را بررسی می کند. آن گاه، موضوعات درسی، شامل صرف و نحو، ریاضیات، بلاغت، علوم قرآنی، فقه و اصول، فلسفه، تصوف، عرفان و پزشکی، را مطرح و در پایان روش های تعلیم و تعلم در سنت اسلامی را ارزیابی می کند. این روش عمدتا از این قرار بوده اند: سماع، املا، قرائت و مکاتبه، که باید مباحثه و مناظره را نیز ذکر کرد. شکل دایره المعارفی کتاب حاضر، پیش تر در دانشنامة جهان اسلام (ج 7، تهران، 1382) به چاپ رسیده است.